15 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleşen darbe girişiminin üzerinden geçen altı yılda, girişimin siyasi ayağına yönelik sorular başta olmak üzere birçok soru halen yanıt bulmadı. Türkiye’yi iki yıllık Olağanüstü Hal’e (OHAL) taşıyan ve iktidarın bir ‘lütuf’ olarak gördüğü darbe girişiminin ardından devlet mekanizması adeta yeniden tasarlandı. Yargı, bürokrasi ve medya en köklü değişikliklerin yaşandığı alanların başında gelirken parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçiş, Türkiye’yi hemen her alanda uçuruma sürükleyen uygulamaların işaret fişeği oldu.
Birgün’de yer alan analize göre darbe girişiminden 23 gün sonra, 7 Ağustos 2016’da Yenikapı Miting Alanı’nda düzenlenen mitingde konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’deki tüm taşları yerinden oynatacak yeni sistemin ipuçlarını verdi. Tüm siyasi liderlerin katıldığı mitingde MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli ile Cumhurbaşkanı Erdoğan, belki de kişisel siyasi tarihlerinde hiç olmadığı kadar birbirlerine yakınlaştı. Bu yakınlaşmadan, “Cumhur İttifakı” doğdu.
YETKİ TEK ELDE TOPLANDI
Başkanlık sistemine karşı olduğu bilinen MHP Lideri Bahçeli, Ekim 2016’da sistem değişikliğinin TBMM’ye getirilmesi için iktidara çağrıda bulundu. AKP ve MHP’nin birlikte hazırladığı Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi isimli sistem, 2017 yılının ilk ayında Meclis’te kabul edildi. 16 Nisan 2017 tarihli Anayasa Referandumu’nda da yüzde 51,2’lik evet oyu ile yurttaştan onay aldı.
Normal takvime göre, 3 Kasım 2019’da yapılması gereken Cumhurbaşkanı Seçimi, Bahçeli’nin baskısıyla 24 Haziran 2018’de gerçekleştirildi ve yeni sistemin ilk adımı atıldı. Erdoğan, ilk turda aldığı yüzde 52,6’lık oy ile Cumhurbaşkanı seçilirken Türkiye’de 24 Haziran 2018 tarihinden sonra hiçbir şey eskisi gibi olmadı. Yürütme gücü tek elde toplandı, ülke kararnameler ile yönetilir hale geldi.
YARGI AĞIR DARBE ALDI
Darbe girişiminin ardından değiştirilen sistemden en çok yargı zarar gördü. 15 Temmuz’dan hemen sonra 5 bine yakın hâkim ve savcı, “FETÖ üyesi” oldukları gerekçesiyle görevlerinden uzaklaştırıldı. 15 Temmuz’da 16 bin olan hâkim ve savcı sayısı 2018 yılının sonunda 20 bine kadar yaklaştı. Anayasa Mahkemesi dahil yüksek yargının büyük çoğunluğunun atanmasında iktidar belirleyici rol oynadı.
Avrupa Birliği’nin Türkiye’ye yönelik 2019 yılı raporunda, yargıdaki tahribatı ortaya koyan, “Cumhurbaşkanlığı sistemi yürütmeyi tümüyle kontrolü altına aldı ve kamu yönetiminde önemli atamaları kendisine bağlayarak, kamu idaresini siyasallaştırdı. Yasama kurumu Parlamento zayıflatıldı. Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ciddi biçimde yara aldı” ifadelerine yer verildi.
MUHALEFETE OHAL SOPASI
Darbe girişiminin ardından ilan edilen ve toplam 728 gün süren OHAL döneminde yayımlanan Kanun Hükmünde Kararnameler ile devletteki kadrolar adeta baştan dizayn edildi. Toplam 125 binden fazla kamu çalışanı, sorgusuz sualsiz görevinden ihraç edildi. İçişleri Bakanlığı en fazla ihraçların yaşandığı bakanlık olurken Milli Eğitim Bakanlığı ihraçlarda ikinci sıraya yerleşti.
Darbe girişiminden sonra medyada da büyük değişim yaşandı. İktidarın medya üzerindeki kontrolü en üst noktaya ulaştı. Doğan Grubu, tartışmalı şekilde el değiştirdi. Kamu bankalarından sağlanan kredi ile yapılan satışın ardından Demirören Grubu’ndan çok sayıda gazeteci işten çıkarıldı. OHAL KHK’leri ile 200’den fazla medya kuruluşu kapatıldı. İktidara yönelik eleştirel haberler yapan medya kuruluşu sayısı giderek azaldı.
İSTİSMARCI UYGULAMA
CHP İstanbul Milletvekili İbrahim Kaboğlu’nun çıkardığı bilançoya göre; Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde yürürlüğe giren 6 bin 530 maddenin 2 bin 692’si Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle hazırlandı. Sistem için “istismarcı uygulama” nitelemesi yapan Kaboğlu, “Tek adam, her alanda bir enkaz yığını bıraktı” dedi.
CAMİLERDE SELA OKUNACAK
Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş imzasını taşıyan ve tüm il müftülüklerine gönderilen genelgeye göre, 15 Temmuz etkinlikleri çerçevesinde “Şehitlerimiz İçin Kur’an Okuyoruz” etkinliği başlatıldı. Bu kapsamda bu geceden bu sabaha kadar her cami ve Kuran kursunda en az bir hatim okundu. Bugün de cuma namazı öncesinde tüm camilerde 15 Temmuz’da ölenlerin ruhları için Kuran tilaveti yapılacak, il ve ilçe merkez camilerinde mevlit okunacak. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise konuya ilikin mesajında “15 Temmuz’un yıl dönümünde İstanbul Saraçhane Meydanı’nda olacağız. Şanlı mücadelemizi ve aziz şehitlerimizi yâd edeceğimiz buluşmamıza tüm vatandaşlarımı davet ediyorum” açıklamasında bulundu. TUSİAD’dan yapılan açıklamada ise “Hukukun üstünlüğüne dayalı bir Türkiye için emek vermeye devam edeceğiz” ifadeleri kullanıldı.
OHAL’İN BİLANÇOSU, RESMİ VERİLERE DE YANSIDI
Gülen yapılanması ile bağlantısı olduğu iddia edilen birçok okulun kapatılırken Türkiye’de 64 özel kurs merkezinin, 847 öğrenci yurdunun, 47 özel sağlık merkezinin, 15 vakıf üniversitesinin ve 145 vakfın kapısına kilit vuruldu. Kapatılan eğitim kurumu sayısının fazlalığı, cemaate eğitimde açılan alanın büyüklüğünü de gözler önüne serdi.
7 Temmuz’da 2018 tarihli KHK ile ihraç edilen 18 bin 632 kamu personeliyle birlikte OHAL döneminde 125 bin 800 kişi kamu görevinden çıkarıldı.
