60 yıl önce yaşanan bir gelişme Bursa için çok anlamlıydı… 1961-1971 yılları arasında, Türkiye’de bir ilki başaran Bursalı girişimciler çok sayıda çok ortaklı şirketin kuruluşuna imza attılar. Onların kuruluş öyküsü adeta bir rüya tadındaydı. Not Defteri sayfalarını bu ilginç konu için açıyor.
1950 sonrası Bursa’da dokuma alanında küçük ölçekli işletmeler kurulur. Bu dönemde floş ipliği ithalatı ve bunun sonucu fantezi kumaş imalatı öne çıkar. Tekstilin yanı sıra oto yan sanayinin çekirdeğini oluşturacak atölyeler de kurulmaya başlar o tarihlerde…
Bursa, önce yaylı araba imalatı, sonra da milli kasa diye isimlendirilen tahta karoser yapımını gerçekleştiren bir şehirdir… Doğal olarak otomotiv alt yapısı mevcuttur. Demokrat Parti’nin iktidar olduğu 1950-60 döneminde, Bursa’da kurulu bulunan Merinos ve Sunğipek’in kapasiteleri artırılırken, özel sektör tekstil alanındaki teşvikler ile yeni işyerleri açar. Tüm gelişmelere karşın bu dönemde de en önemli işyeri 3 bin çalışanı ile Merinos fabrikasıdır.
1950-60 sürecinde tekstilin yanı sıra gelişen diğer bir sanayi kolu da madeni eşya, makine ve taşıt aracı yan sanayiydi. 1955 yılında kurulan SKT oto yağ keçeleri ve yedek parça işletmesi ile 1961’de hizmete giren Coşkunöz, bu alandaki ilk büyük kurumlar olarak dikkati çeker. Coşkunöz firması ilk kez profil karoser yaparak Türkiye için bir ilke imza atıyordu.
Türkiye’nin ilk Organize Sanayi Bölgesi
Planlı kalkınmanın gereği olarak,7 Temmuz 1962 tarihinde Maliye Bakanlığı, Bursa Ticaret ve Sanayi Odası ile Uluslararası Kalkınma Örgütü arasında imzalanan anlaşmayla Bursa’da bir pilot sanayi bölgesi resmen kurulur.
1964’te hizmete giren Koç Holding’e bağlı Aygaz dolum tesisleri, Yalakçayırı mevkiindeki Organize Sanayi Bölgesi’nin ilk kuruluşudur.
Pilot sanayi bölgesi uygulamasıyla, atölyeden fabrikaya geçen Bursalı müteşebbisler, bu kez güçlerini birleştirerek, farklı bir yöntemle çok ortaklı şirketlerin kuruluşuna imza attılar. Pilot Sanayi Bölgesi’ndeki ilk kuruluş olan Aygaz ile birlikte aynı yıl hizmete giren sentetik iplik fabrikası SİFAŞ bu yöntemle hizmete giren ilk kuruluştur. Bursa böylece çok ortaklı şirket kurma başarısının yanı sıra sentetik iplik üretiminde de ilk olmayı başarmıştır.
Bursa-İstanbul ortaklığıyla kurulan şirketin yöneticileri ilk iş olarak Avrupa’da araştırma yaparlar. Makine parkını tamamlayan, hammaddeyi temin eden SİFAŞ, kuruluşta örnek aldığı ülkelere ihracat yapmaya bile başlamıştır…
SİFAŞ’ın temel atma töreni…
Sürekli gelişen ve kar marjını yükselten SİFAŞ, İstanbullu ünlü tekstil şirketlerinin de dikkatini çeker. Fabrika böylece Bursa dışından da ortaklara sahip olur. Ortak sayısı giderek artan SİFAŞ, dönem sonunda yüksek oranlı kâr payı dağıtmaya başlar. O dönemde ülkemizde menkul kıymetler borsası gibi bir kurum henüz oluşmadığı için bu yöntem çok anlamlıdır… SİFAŞ’ın ardından, 14 Temmuz 1966 günü aynı yöntemle kurulan Bursa Çimento Anonim Şirketi, halkın güvenini sağlamak konusunda da oldukça başarılıdır.
Bu yeni yöntemle kurulan fabrikanın ortakları çığ gibi büyür. Bursa’nın önde gelen sanayici ve tüccarları da, bu yeni oluşumdan uzak kalamaz… Ortaklar ve yöneticiler arasında herkesin tanıdığı isimler çoğunluktadır… Ve bu ünlü isimler ortak girişim ruhunu bozmamak adına özveriyle hareket eder, o günlerin yöneticilerinin ifadelerine göre…
Bursalı iş adamları bir törende…
Türkiye’de henüz sermaye piyasası kurulu oluşmamışken, Bursa Çimento Fabrikası da ortaklarına her yıl kâr payını aksatmadan dağıtır.
Altmışlı yılların başında, Bursa’daki 4 devlet fabrikasının katma değer payı yüzde 53, istihdam oranı da yüzde 46’dır. Pilot Sanayi Bölgesi’nin kuruluşu ve işler hale gelişi bu dengeyi özel sektör lehine değiştirir. İki çok ortaklı şirketin kuruluşu diğer sektörlerin temsilcilerini de harekete geçirir.
Bursa’ya yabancı sermayenin Türk ortakları ve özellikle İstanbullu girişimciler akın etmeye başlar. Altmışların sonunda otomotiv sektörü de Bursa’yı seçiyordu. Bu tercih, Bursa’nın kaderini tam anlamıyla değiştirecek gibidir.
SİFAŞ ve Bursa Çimento gibi çok ortaklı örneklerin hemen ardından 27 Ağustos 1966 tarihinde kurulan Karsan, Koç Holding’in desteklediği bir kuruluştur ama, Bursalı küçük esnaf ve sanatkârın birlikteliğinden doğmuştur.
Küçük esnaf sayılabilecek, Bursalı karoseri imalatçısının ihtiyacından doğan Karsan, kuruluşta büyük sanayicinin çok da ilgisini çekemez.
Karsan kurulmuştur ama üretim yapması için bir takım engeller vardır. Bu nedenle büyük bir kuruluşla işbirliğine gidilir.
Otoyol işbirliği ile üretime geçen ve 1968 yılında ilk otobüsü üreten Karsan, sermaye ve ortak sayısıyla dikkati çeker.
Çok ortaklı şirket modelinin gereği olan temettü dağıtımı, Karsan’da istenilen biçimde gerçekleşemez. Sonunda hisseler tek elde toplanmaya mahkum olur.
Bu gelişmelere karşın, çok ortaklı şirketlerin ve Pilot Sanayi Bölgesin’deki fabrikaların sayısı kısa sürede artarken, tekstil alanında bir ilki başarmak için yola çıkan bir işletme Bursa ile tanışır.
SİFAŞ’taki naylon iplik üretiminin ardından, sentetik özelliği taşıyan polyester elde etmek üzere Polilen isimli bir fabrika daha kurulur… Daha önce kurulan çok ortaklı şirketler gibi Polilen’in de temeline harç koyan, Bursa ve Türkiye genelinde tanınmış çok sayıda iş adamı vardır.
Benzerleri gibi ortaklarına temettü dağıtan Polilen, üretimi ve yönetim biçimiyle Türkiye’nin dev holdinglerine örnek bile olur.
Çok ortaklı model her sektörde
Tekstil, inşaat ve otomotiv gibi sektörlerde üretim yapan çok ortaklı şirketler, kentin ekonomik yapısına olumlu katkı yaparken bambaşka bir sektörde beklenmedik bir kuruluş daha ortaya çıkar… Gazozun başkenti Bursa’da meyve suyu üretmek için kentin önde gelen isimler bir araya gelir. Aroma adı verilen bu kuruluş, çok ortaklı yöntemin her alanda giderek yaygınlaştığını adeta vurgular. Konservecilik Araştırma Enstitüsü’nün ürünlerinden esinlenen bir grup işadamının heyecanından doğmuştur bu şirket kurma fikri…
Bu tür bir kuruluş için, verimli Bursa ovası büyük bir nimettir.
En önemli sorun, bu sektörde yetişmiş personel ve yönetici bulunamamasıdır.
Yüzün üzerindeki hissedarla kurulan Aroma’ya sektörü hiç bilmeyen kesimlerden bile ortaklık talebi gelir.
Türkiye’de bir ilki gerçekleştiren Aroma yönetimi, bunu taçlandırmak için açılış törenine Başbakan Süleyman Demirel’i davet eder.
Meyve suyunun yanı sıra püre üretimi Aroma’nın en önemli işlevi haline gelmişti… Teneke kutularda ihraç edilmek istenen meyve püresine Avrupa’dan talep vardır. 1980 yılına kadar yurt içi ve dışındaki pazarlara ürünlerini rahatlıkla satabilen Aroma yönetimi, hemen her yıl ortaklarına kâr payı dağıtabilmiştir.
Olumlu sayılabilecek bu gelişme, ne yazık ki zaman içinde, payların tek elde toplanmasına da yol açar ve çok ortaklı yapı için rüya bitmiştir.
Farklı sektörlerde ortak girişimin yaşandığı o dönemde, Karsan’ın ardından makine ve yedek parça üretmek üzere 7 Haziran 1969 günü resmen kurulan Maysan da çok ortaklı kurumların tipik örneklerinden biri olarak 7 yıl varlığını sürdürür. Sonra da Çukurova Holding bünyesine katılır.
Takvimler 27 Ocak 1970’i gösterdiğinde Bursalı sanayici, iş adamı, esnaf ve bir kısım halk bir araya gelir ve Çemtaş’ın doğuşuna imza atar.
Başlangıçta 863 kurucu ortakla yola çıkan Çemtaş, ark ocaklı vasıflı çelik üretir. Türkiye sanayisi içindeki ağırlığını iyice hissettiren fabrika, bir dönem çok ortaklı vasfını yitirir ama bir süre sonra kuruluştaki yapısına geri dönmeyi başarır. Yaklaşık 20 yıl geçmiş, altmışlı yıllarda birbiri ardına kurulan çok ortaklı şirketler 1980 sonrasında giderek bu özelliklerini yitirmeye başlar.
Rüya bitiyor!
Çok ortaklı biçimleri uzun sürmeyen ortak girişimler arasında, Uludağ’da turizm işletmeciliği yapan Bursa Otelcilik ve soğuk hava deposu özelliğine sahip Bustaş da sayılabilir. Bazı kaynaklara göre bu tür bir ortaklık, Türkiye’nin ilk sivil havacılık şirketi olarak Bursa’da ortaya çıkmıştır. 1977 yılında kurulan Bursa Sivil Hava Yolları AŞ’nin ortakları arasında İl Özel İdaresi, BTSO ve bazı özel şirketler vardır. 1984 yılında, Sönmez Holding, Bursa Havayolları’na ait olan 2 uçağı satın alarak, Sönmez Havayolları’nı kurar .
Günümüzde Bursa yine bir sanayi kenti… Üstelik bazı şirketler yabancı ortaklarla yaşamını sürdürüyor. İlk kurulan çok ortaklılardan bir kaçı da aynı özellikte üretimini sürdürüyor. Bu birkaç örneğe karşın ortak girişim ruhu başka bir kimliğe bürünmüş durumda. Güçlerin birleşmesi yöntemi bugün de kulağa hoş geliyor ama, yeni bir sektör için ünlü isimlerin uzlaşması, modası geçmiş ve çok iyi niyetli bir rüya gibi görünüyor.
Benzer Haberler
Facebook'ta Biz