ANKARA’NIN SARAÇOĞLU MAHALLESİ, TÜRKİYE’NİN SİYASİ TARİHİNDEN İZLER TAŞIYOR

Saraçoğlu Mahallesi, Ankara’da Kızılay’a birkaç dakika mesafede bulunan, kalabalık şehir merkezinin ortasında ‘vaha’ gibi bir alan. Özel mimari yapısı, okulu, kütüphanesi, parkları, bahçeli evleri, düzgün, geniş ve ağaçlı yollarıyla apartman bolluğunda boğuşan şehir içinde âdeta kurtarılmış bir bölge.Saraçoğlu Mahallesi’nin altına otopark üstüne de otel ve ticari işletmeler yapılacağı haberleri geliyor. Bugünlerde mahallede başlayan ‘restorasyon’ sayesinde bir kez daha gündeme gelen Saraçoğlu Mahallesi’nde gerçekte neler oluyor? Semtin tarihi ve mimari önemi nedir? Bugün Saraçoğlu Mahallesi’nde yapılmak istenen aslında ne? Saraçoğlu Mahallesi’nde neler olacak?

SARAÇOĞLU MAHALLESİ NEREDE?

Saraçoğlu Mahallesi, Çankaya ilçesine bağlı, Ankara’nın ‘kalbi’ olarak tanımlanan Kızılay’da bulunuyor. Kızılay merkezine yürüme mesafesinde olan Saraçoğlu Mahallesi, Güvenpark’ın hemen yanında, Genelkurmay Başkanlığının arkasında yer alıyor. Birkaç dakika ötesindeki kalabalık ve yoğun şehir atmosferinin uğramadığı Saraçoğlu Mahallesi, âdete bir ‘kurtarılmış bölge’ konumunda. Barındırdığı yüksek bürokrasi nedeniyle halk arasında ‘devlet mahallesi’ olarak adlandırılıyor.

435 LOJMAN VE 250 TESCİLLİ AĞAÇ

Yaklaşık 120 bin metrekarelik alanı kapsayan Saraçoğlu Mahallesi, içinde 75 bina, 435 lojmanın yanı sıra 250 tescilli anıt ağaç, okul, kütüphane, birçok dükkân ve açık alanı barındırıyor. Mahalle, millî mimarlık anlayışının önde gelen örneklerinden biri olarak kabul ediliyor.

Mahalle içinde Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, Hükümet konağı, İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü binası ve Namık Kemal Ortaokulu da bulunuyor. Namık Kemal Ortaokulu’nun boşaltılması için geçtiğimiz günlerde Çankaya İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü’nün okul yönetimine yazı yazdığı ortaya çıkmıştı.

YÜKSEK MEMURLAR İÇİN İNŞA EDİLDİ

1923’te başkent yapılarak Cumhuriyet’in ilan edildiği Ankara, kale etrafında şekillenen bir yapılaşmaya sahipti. Yeni devletin burada kurulması, kamu binalarının yapılması ve bürokrasinin merkezinin buraya taşınmasıyla nüfusu hızla artan kentte, çok ciddi bir konut ihtiyacı doğdu. Bu sorun 1944’te çıkarılan Memur Mesken Kanunu ile çözülmek istendi. Bunun ilk örneği ise 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra adı ‘Namık Kemal Mahallesi’ olarak değiştirilen, ancak kamuoyunda bilinen adıyla Saraçoğlu Mahallesi oldu.

İhtiyaca göre tasarlanmış, yüksek memur sınıfına hitap eden konutların mimarı ise Alman Mimar Paul Bonatz’tı. Uzun yıllar şehrin merkezinde üst düzey memur ve askerlerin ikamet ettiği mahalle, Ankara kimliğinde önemli yere sahip olduğundan 1979’da çevresindeki ağaçlar dahil ‘1. dereceden kentsel sit alanı’ olarak tescillendi.

SARAÇOĞLU MAHALLESİ NE ZAMAN RİSKLİ ALAN İLAN EDİLDİ?

2012 yılına gelindiğinde Saraçoğlu Mahallesi, ‘Afet Risk Yasası’ kapsamında ‘riskli bölge’ ilan edildi. Bir ‘kentsel dönüşüm’ projesiyle bölgenin yeniden yapılandırılması, bölgede ticari işletme, otel gibi yapıların da oluşması öngörülüyordu. 17 Aralık 2013 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla ‘afet riski altındaki bölge’ ilan edildi. 5 Ağustos 2014 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile de mahallenin Maliye Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Millî Eğitim Bakanlığı’na tahsisli taşınmazlarının ekonomiye kazandırılması amacıyla tahsislerinin kaldırılması karara bağlandı. Bu sırada, hâlâ bu konutlarda oturanlar da evlerinden çıkarılarak alan insansızlaştırıldı.

Bir dönem müsteşarların, genel müdürlerin, genelkurmay başkanlarının, bakanların, milletvekillerinin, kuvvet komutanlarının yaşadığı Saraçoğlu Mahallesi, bakımsızlık, insansızlık ve otların her yanını sarmasıyla bir ‘hayalet şehre’ döndü. Bu tahliyeler Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun 16.10.2015 tarihli ‘afet riskli bölge reddi’ kararına rağmen devam etmiş, mahalle ıssızlaştırılarak köhneleşmeye terk edildi.

SARAÇOĞLU’NDA SON DURUM NE?

Defalarca dava açılan, koruma kararları mahkemelere taşınan Saraoğlu’nda nihai olarak Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü daha önce mahkemenin iptal ettiği plan üzerinde birkaç değişiklik yaparak yeniden askıya çıkardı. Yeni plana göre Saraçoğlu Mahallesi’nin altına üç katli otopark öngörülüyor. Ayrıca üç katlı oteller, prestij mağazalar, yurtlar, kreşler, okullar, yaşam ve kültür merkezleri yapılması hedefleniyor. Ankara 6. İdare Mahkemesi, Temmuz 2019’da Çevre Şehircilik Bakanlığı’na karşı açılan davada Saraçoğlu’nda yapılmak istenen planı iptal etmişti.

‘RESTORASYON’ BAŞLADI, KÜTÜPHANENİN NE OLACAĞI BELLİ DEĞİL

Son olarak Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Eylül ayı başında Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş’nin, yüklenici firma Güryapı Restorasyon Taah. ve Tic. A.Ş. ile sözleşme bedeli 364.250.000,00 TL+ KDV’ olan Ankara Çankaya Saraçoğlu Konut ve Ticaret İnşaatları ile Altyapı ve Çevre Düzenleme İnşaatı İşleri sözleşmesini imzaladığını duyurdu. Anlaşmadan sonra firma, ‘restorasyon’ işine başladı. İş makinelerinin girdiği mahallede, evlerin kiremitleri sökülmeye başlandı, tahliyeler ve kazı işlemleri başladı. Alan bünyesinde bulunan Namık Kemal Ortakulu’nun da boşaltılması için resmi yazı gönderildi.

Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi’nin akıbeti ise bilinmiyor. Kütüphanedeki kitapların çok büyük bir kısmı (800 bin civarı) Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde açılan Millet Kütüphanesi’ne taşındı. Kütüphanede halihazırda 60 bin dolayında kitap bulunuyor.

SARAÇOĞLU MAHALLESİ, GEÇMİŞTE CHP VE DP’Yİ KARŞI KARŞIYA GETİRDİ

Bugünkü tartışmalara bakıp Saraçoğlu’nun ‘yeni bir gündem maddesi’ olduğunu düşünmek yanıltıcı olabilir. Zira Saraçoğlu Mahallesi daha kurulduğu ilk andan itibaren, konut projesi için bütçe oluşturulmasından beri tartışma konusu. Öyle ki dönemin iktidarı Cumhuriyet Halk Partisi ile Demokrat Parti arasında ciddi tartışmalara sahne olmuş, bu tartışmalar Balıkesir’in Ayvalık ilçesinin bir köyündeki vatandaşlara kadar uzanmış.

GAZETE HABERLERİNDE SARAÇOĞLU MAHALLESİ: YARDIM PARALARIYLA YAPILDI

9 Nisan 1948 tarihli Balıkesir Körfez gazetesinin haberine göre; Ayvalık’ın Bağyüzü Köyü’ne giden Demokrat Partili 20 kişilik bir grup, CHP aleyhinde konuşmuş. Haberde: Köyde propaganda yapan DP’lilerden birinin şöyle dediği aktarılıyor “Tayyare Cemiyeti, Kızılay ve Erzincan felaketi toplanan paralarla Ankara’ya Saraçoğlu Mahallesi yapılmıştır. Hayır cemiyetlerine verdiğiniz paraları CHP yemektedir, sakın CHP’ye oy vermeyiniz.” Bu haber, 1944’te kurulması için yasa çıkarılmasıyla beliren Saraçoğlu’nun geçmişten günümüze taşıdığı önemli bir ‘tarihi tartışma’ olduğunu da ortaya koyuyor.

Yine 1960 tarihli bir Cumhuriyet gazetesi haberinde de mahallenin statüsünün değiştirilmesinin gündemde olduğu belirtilerek, bu evlerde uzun yıllar oturulmasının önüne geçilmeye çalışılacağı kaydediliyor. 1966 tarihli bir haberde ise emeklilik, tayin gibi nedenlerle boşaltılan konutların ‘öğrenci yurdu’ yapılacağı bilgisi veriliyor. Dönemin hükûmetinin yabancı devletlerden Erzincan depremi için gelen yardımın bir kısmını Erzincan’a, çoğunu ise Ankara’da yapılan Saraçoğlu Mahallesi lojmanlarına kullanması, mahallenin inşa edildiği dönemde tepkiyle karşılanmıştır. Dönemin başbakanı Şükrü Saraçoğlu’nun ismini taşıyan mahalle, sırf bu nedenle de zaman zaman eleştirilere hedef olmuştur.