DOÇ. DR. KURTULUŞ GEMİCİ YAZDI- DİJİTAL RENMİNBİ

Dijital Renminbi
DOÇ. DR. KURTULUŞ GEMICI
YÜZ YETENEK PROGRAMI
SOSYOLOJI VE IDARI BILIMLER FAKÜLTESI
ZHEJIANG ÜNIVERSITESI
HANGZHOU, ZHEJIANG
ÇIN HALK CUMHURIYETI

Rusya’nın uluslararası hukuku hiçe sayan Ukrayna’yı işgaline karşı uygulanan yaptırımların belki de
en can yakanı 26 Şubat’ta ilan edilen Rusya’yı SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial
Telecommunication) sisteminin dışında bırakma kararı. Bu kararın sonucu olarak Rusya ile ticaret ve
para alışverişi tamamen imkânsız hale gelmese de çok zorlaşmış durumda. Böyle bir karar her ne
kadar meşru bir nedene de dayansa uluslararası finans ve ödemeler sisteminin kimin kontrolünde
olduğunu çok açık şekilde ortaya koymakta. Bu da şu andaki sistemin alternatiflerine dikkat çekiyor.
Her şeyden önce şunu belirtmek lazım: SWIFT’in şu an için ciddi bir rakibi yok. Fakat yavaş ama emin
adımlar ile ilerleyen bir alternatif Çin’in geliştirdiği CIPS (Cross-Border Interbank Payment System) ve
dijital renminbi (e-CNY).

SWIFT aslında bankaların oluşturduğu bir uluslararası elektronik mesaj platformundan başka bir şey
değil. Geçmişi yarım asır önceye, 1973 yılına gidiyor. Birçok revizyondan geçmiş olsa da teknolojik
olarak çoktan ömrünü doldurmuş bir mimarisi var. En önemli handikaplarından biri parçalı yapısı.
SWIFT ile uluslararası para transferi bir bankanın aracı bankalar ile başka bir ülkedeki bankaya ödeme
emri göndermesini ve bu ödeme emrinin ise SWIFT dışında kalan bir ödemeler sistemi ile yapılmasını
gerekli kılıyor. Bu ödemeler sisteminin en önemlisi New York merkezli bankalar tarafından kurulmuş
ve uluslararası ödemelerin ezici bir oranının birbiri ile dengelendiği CHIPS (Clearing House Interbank
Payments System).

Bu karmaşık sistemin pratik sonuçlarından biri aslında ABD doları ile yapılan her uluslarası ticari veya
finansal işlemin eninde sonunda SWIFT sistemi üzerinden CHIPS ile sonlanması. Eğer dolar uluslararası rezerv para olmasa SWIFT ve CHIPS kombinasyonunun bu kadar hâkim bir role sahip
olması için ekonomik veya teknolojik bir neden yok. Fakat doların rezerv para olması uluslararası
finans söz konusu olduğunda neredeyse her yolun New York’a ve ABD’ye çıkması sonucunu
doğuruyor.

Peki bu sistemin bir alternatifi var mı? Şu an için hayır, ama Çin’in alternatif bir uluslararası finans
sisteminin altyapısını ciddi bir şekilde hazırladığını görmek lazım.

Bu altyapının bir tarafında CIPS yer alıyor. 2015 yılında kurulan CIPS, ABD bazlı CHIPS gibi bir
ödemeler sistemi ve hâlihazırda bankalar arası ödeme emirlerinin iletilmesi için SWIFT’i kullanmakta.
Bunun nedeni SWIFT’in yaygın kullanımı ve CIPS’e üye olan uluslararası banka sayısı arttıkça ödeme
emirlerinin SWIFT kullanılmadan iletilmemesi için bir neden yok.

Fakat geleceğe dair çok daha büyük potansiyel içeren sistem Çin’in yaklaşık sekiz yıldır üzerinde
çalıştığı ve birçok şehrinde pilot kullanıma soktuğu dijital renminbi. Dijital renminbi peşin ödemeler
için tasarlanmış ve kâğıt para ile aynı işlevsel özelliklere sahip. Yani gerçek veya tüzel kişiler kâğıt para
kullanımında olduğu gibi peşin ödemeler için dijital renminbi kullanabilecekler. Kâğıt paradan farkı
banknotların veya banka hesaplarındaki tutarların el değiştirmesi yerine tutarların dijital cüzdanlar
arasında el değiştirmesi.

Bu dijital paranın kullanıma girdikten kısa bir süre sonra Çin içinde yaygın parasal enstrüman haline
gelmesi kuvvetle muhtemel. Nedeni de Çin vatandaşlarının çok büyük bir oranının gündelik
hayatlarında zaten kâğıt para kullanmıyor olması. Özellikle büyük ve orta ölçekli şehirlerde peşin ödemeler cep telefonlarındaki uygulamalar ile yapılmakta. Bu da kâğıt paranın insanların cebinde ve
ticari işletmelerin kasasında bulunmaması sonucunu getiriyor.

Şöyle ki Çin içinde “siz hangi dünyada yaşıyorsunuz?” manalı bir bakışla en kestirme yoldan
karşılaşmak istiyorsanız yapmanız gereken tek şey bir köşe başı bakkala veya restorana girip
alışverişte kâğıt para kullanmayı denemek. Ben en son 2020 yılının başında bir kahve siparişi ödemesi
için görece büyük bir banknot ile böyle bir kusur işledim. Ve bir kahve ücretinin ödenmesi bana nazik
şekilde yardımcı olan kasiyer hanım ile çevre mağazalarda kimin kasasında kâğıt para vardır turuna ve
yaklaşık yarım saate mal oldu.

Bu da demek ki bu sisteme aşina olan bir milyarın üstünde Çin vatandaşı için dijital para kullanmak
cep telefonlarındaki mevcut bir uygulama yerine başka bir uygulamaya geçmekten başka bir şey
olmayacak.

Dijital renminbi şu an için sadece Çin içinde kullanıma yönelik bir sistem. Fakat Çin finansal sistemi
dışa açılırken bu sistemin kademeli olarak ilk önce Çin dışındaki finansal kurumlara ve arkasından Çin
ile ticaret yapan şirketlere ve kişilere açılmaması için bir neden yok. Çin’in yakın vadede böyle bir
hamle yapmayacağı kesin, çünkü böyle bir dışa açılma Çin’e ciddi oranda para akışına ve sanayi
üretimine dayalı büyüme modelinin hasar görmesine yol açacaktır. Fakat Çin ağırlıklı olarak üretime
dayalı bir ekonomiden iç tüketim ve hizmetlerin payının genişlediği daha dengeli bir ekonomiye
geçmeye kararlı. Çin’in şimdiden dünyanın açık ara en büyük ikinci ekonomisi olduğunu göze alırsak
bu dönüşüm gerçekleştiğinde CIPS ve dijital renminbi kombinasyonunun uluslararası finansta şu anda
hâkim olan sisteme bir alternatif olması büyük bir olasılık.

kaynak: Dünya Gazetesi