28 Mart 2024 - Hoş geldiniz

DR. AKİF AKALIN YAZDI- SAĞLIKTA 1920’LERİN İNSAN ODAKLI ”DİSPANSERİZASYON” YÖNTEMİ ARTIK BİR HAYAL Mİ?

Ana Sayfa » GÜNCEL » DR. AKİF AKALIN YAZDI- SAĞLIKTA 1920’LERİN İNSAN ODAKLI ”DİSPANSERİZASYON” YÖNTEMİ ARTIK BİR HAYAL Mİ?

Eklenme : 16.04.2023 - 9:47

DR. AKİF AKALIN YAZDI- SAĞLIKTA 1920’LERİN İNSAN ODAKLI ”DİSPANSERİZASYON” YÖNTEMİ ARTIK BİR HAYAL Mİ?

 

 

Sosyalist sağlık hizmeti, kapitalist sağlık hizmetinin neredeyse tam tersidir. Bunun nedeni kapitalist toplumlarda “sermayenin” gereksinimlerine göre örgütlenen sağlık hizmetinin “hastalık odaklı” olması, sosyalist toplumlarda ise işçi sınıfının ve “toplumun” gereksinimlerine göre örgütlenen sağlık hizmetinin “sağlık odaklı” olmasıdır.

 

SAĞLIK HİZMETİNİN ODAĞI

Kapitalist sağlık hizmetinin odağı “hasta birey” iken, sosyalist sağlık hizmetinin odağı “sağlam birey ve toplumdur”. Bu bağlamda aslında kapitalist toplumlardaki sağlık hizmetlerine “hastalık hizmetleri” denmesi daha doğrudur.

Kapitalist bir toplumda bireylerin sağlık kurumlarına ve doktorlara genellikle “hastalandıklarında” başvurmaları beklenir. Nitekim kapitalist bir ülkede ister aile hekimine, ister hastaneye gidilsin, hekimin başvurana soracağı ilk soru: “şikâyetiniz nedir?” olacaktır. Hani, bir şikâyetiniz yoksa burada ne işiniz var gibi…

Kapitalist toplumda tıp ve sağlık hizmeti, sağlıklarını yitiren (hastalanan) bireylerin tedavisine yönelik örgütlenmiştir. Bu çerçevede rahatsızlanan birey bir sağlık kurumuna (aile hekimi, özel muayenehane veya hastane) başvurur, burada muayene edilir, tetkikleri yapılır, hastalığına bir tanı konur ve tıbbi ve/ya cerrahi tedavi önerilir.

Sosyalist toplumlarda ise tıp ve sağlık hizmeti, sağlıklı bireylerin sağlıklarını teşvik etmeye, sağlıklarını sürdürmeye ve hastalıkları önlemeye yönelik örgütlenmiştir. Bu çerçevede sağlık kurumları ve sağlık emekçileri, bireylerin rahatsızlanarak kendilerine gelmelerini beklemez, onları sürekli ve düzenli olarak hastalanmamaları için sağlık yönünden gözetim altında tutar.

 

DİSPANSERİZASYON – DİSPANSER YÖNTEMİ

Sosyalist toplumlarda bireylerin sağlıklarını teşvik etmeye, sağlıklarını sürdürmeye ve hastalanmalarını önlemeye yönelik sosyalist sağlık hizmetine “dispanserizasyon” denir. Dispanserizasyon sosyalizme özgü bir sağlık hizmeti sunumu yöntemidir ve toplumun sağlık durumunun aktif, dinamik izlemi olup, bir dizi önleyici, tanısal ve tedavi edici tedbirleri içerir.

Sovyetler Birliği tarafından 1920’li yıllarda geliştirilen dispanserizasyon yöntemi, işçi sınıfının ve emekçilerin sağlık durumunun iyileştirilmesine önemli bir rol oynamış, daha sonra kurulan sosyalist toplumlara esin kaynağı olmuştur. Günümüzde Küba’da da sağlık hizmeti sunumunda dispanserizasyon yöntemi kullanılmaktadır.

Dispanser sözcüğü, Latince “dispense”, bir plana göre bölmek ve paylaştırmak fiilinden türetilerek, “bir şeyin paylaştırılıp, dağıtıldığı yer” anlamında kullanılıyor. Sözcük 1600’lerin son çeyreğinde İngiltere’de “yoksullara ücretsiz ilaç ve tıbbi tedavi dağıtılan yer” anlamında kullanılmaya başlamış ve Türkçe dahil diğer dillere aynı şekilde geçmiş.

Rusya’da 1917 Ekim Devrimi ile tarihteki ilk işçi devleti kurulmuş ve toplumsal yaşam işçi sınıfının gereksinimlerine göre örgütlenmeye başlamıştır. Toplumsal yaşamın içinde önemli bir yere sahip olan sağlık hizmeti, şu ilkelerle yeniden örgütlenmiştir:

 

  1. Devlet hizmeti
  2. Merkezi planlanma
  3. Sağlık hizmetinde önleyiciliğe öncelik ve ağırlık
  4. Ücretsiz
  5. Herkes için erişilebilir

Sovyetler Birliği’nden sonra kurulan sosyalist toplumlarda sağlık hizmeti, ülkelerin özgün koşullarına göre farklı biçimler alsa da, hepsinde yukarıdaki 5 ilkeye dayalı olarak örgütlenmiştir.

Sovyetler Birliği sağlık hizmetinin örgütlenmesinde dispanser modelini benimsemiş, fakat bununla yetinmeyerek sağlık hizmetinin sunumunda da, sosyalizme özgü dispanserizasyon (dispanserizatsiya – диспансеризация) yöntemini geliştirmiştir.

Ancak Sovyetler Birliği’nde dispanser kurumu, kapitalist toplumlardakilerden farklı olarak, yukarıda sıralanan ilkelerle yeniden örgütlenmiştir:

 

  1. Kapitalist toplumlarda olduğu gibi hayır kurumu olarak değil, giderleri devlet bütçesinden karşılanan, devlet görevlisi sağlık emekçilerinin hizmet sunduğu, yurttaşların hizmeti bir sadaka olarak değil, hak olarak aldığı, yani hak temelli bir devlet hizmeti olarak örgütlenmiştir. Kapitalist toplumlardaki dispanserlerin burjuva karakterine karşılık, Sovyetler Birliği’ndeki dispanserler proleter karakterdedir.

 

  1. Dispanserler kapitalist toplumlarda olduğu gibi hayırseverlerin olanaklarına göre değil, devlet tarafından toplumun gereksinimlerine göre merkezi olarak planlanarak, bütün yurttaşların eşit yararlanabilecekleri şekilde örgütlenmişlerdir.

 

  1. Kapitalist toplumlarda dispanserler, başlangıçta tamamen tedavi hizmeti sunmaktaydı. Mikrobiyolojideki gelişmelerle bulaşıcı hastalıkların etkenlerinin ortaya konmasından sonra başta sağlık eğitimi ve bağışıklama olmak üzere bazı önleyici hizmetleri de sunmaya başladılarsa da, esas olarak tedavi kurumu niteliklerini sürdürdüler. Sovyetler Birliği’nde ise dispanserler, başından itibaren önleyiciliğe öncelik ve ağırlık veren bir örgütlenme modeli benimsediler.

 

  1. Kapitalist toplumlarda dispanserler sağlık hizmetlerini ve ilaçları ücretsiz sunan kurumlar olarak örgütlendiler, fakat 19. yüzyılın sonlarına doğru hayırseverlerin kurdukları cemiyetler, çeşitli yöntemlerle bağışlar toplamaya başladılar. 20. yüzyılda bazı kapitalist ülkelerde dispanserler, hizmet sundukları hastalardan çok cüzi miktarlarda da olsa bağış talep etmeye başladılar. Sovyetler Birliği’nde ise dispanserler her zaman tamamen ücretsiz hizmet sundu ve asla bağış, katkı vb kabul etmediler.

 

  1. Kapitalist toplumlarda dispanserler yoksullara sağlık hizmeti sunmak için örgütlendi ve 19. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren birçok ülkede dispanserlerden yararlanmak isteyenlerin yoksulluklarını kanıtlamaları istenmeye başlandı. Diğer yandan kapitalist ülkelerde dispanserler birer hayır kurumu olduğu için, yalnızca hayırseverlerin açtığı yerlerde örgütlendi ve diğer yerlerde yaşayanlar dispanserlerden yararlanamadılar. Sovyetler Birliği ise dispanserleri herkese açık yine ülkenin neresinde yaşarsa yaşasın herkesin erişebileceği kurumlar olarak örgütledi.

 

Dispanserizasyon modeli, Moskova Sovyeti Sağlık Birimi sorumlusu Dr. Vladimir Aleksandrovich Obukh ve yönetimindeki sosyal hijyenistler tarafından, başlangıçta Moskova’daki sanayi kuruluşlarında çalışan işçilerin tüberküloz yönünden izlenmeleri için örgütlenmiştir.

1922 yılı başında bu amaçla sekiz Verem Dispanseri açılmış, sağlık emekçileri sorumlu oldukları sanayi kuruluşlarına giderek işçileri muayene etmeye başlamışlardır. Ekim başına kadar 33.213 işçi muayene edilmiş, 23.643 işçinin (yüzde 71) tüberkülozlu veya tüberküloza yakalanma riskinin yüksek olduğu tespit edilmiştir.

Tüberkülozlu hastaların tedavilerinin planlanarak gözetime alınmalarından sonra dispanserizasyonun kapsamı cinsel yola bulaşan hastalıklar, madde bağımlılığı ve meslek hastalıkları alanlarına genişletilmiştir. Tüberküloz mücadelesinden edinilen deneyimle kısa sürede işyerlerindeki bütün sağlık sorunlarına hakim olan sağlık emekçilerin başarısı üzerine, dispensarizasyonun bütün Moskova nüfusunu ve bütün sağlık sorunlarını kapsayacak şekilde genişletilmesi için çalışma başlatılmıştır.

1925 yılında Moskova Sovyeti, Moskova’da sağlık hizmetlerinin dispanserizasyon yöntemiyle sunulmasını onaylamıştır. 1925 yılından itibaren Sovyetler Birliği’nin bütün Cumhuriyetlerinde dispanserizasyon yönteminin daha küçük ölçeklerde pilot denemelerine başlanmıştır.

Dispanserizasyon Nikolay Semaşko’nun Sağlık Bakanlığı görevinden ayrıldığı 1930 yılına kadar başarıyla uygulanmış ve yaygınlaştırılmıştır. 1930’lu yıllarda Sovyetler Birliği’nin hızlı sanayileşme sürecine girmesiyle birlikte sağlıkta “tercihler” değişmeye başlamıştır. Emperyalistler Arası İkinci Paylaşım Savaşı sürecinde “tedavi” hekimliği öncelik kazanmış, önleyicilik vurgusu zayıflamıştır.

 

GÜNÜMÜZDE DİSPANSERİZASYON: KÜBA

Küba dispanserizasyonu, bireylerin ve toplumun sağlık durumunun örgütlü (sistematik), sürekli (ana rahmine düştüğü andan mezara kadar) ve dinamik olarak klinik, epidemiyolojik ve sosyal yönlerden değerlendirilmesi ve planlı, kapsamlı müdahalelerde bulunulması süreci olarak tanımlamaktadır.

Sosyalizme özgü dispanserizasyonun, kapitalist hasta muayenesinden en önemli farkı, bireylerin yalnızca bedensel ve ruhsal yönden değil, aynı zamanda çevresel (epidemiyolojik) ve sosyal yönden de muayene edilmesidir.

Kapitalist toplumlarda genellikle çevre sağlığı hizmetleri, klinik hizmetlerden ayrı örgütlenmiştir, fakat hiçbir kapitalist ülkede sağlık hizmeti bireyleri sosyal yönden değerlendirmez. Bireylerin sosyal yönden değerlendirilmeleri sosyalizme özgü bir hizmettir.

Sosyal değerlendirmede bireylerin maddi yaşam ve çalışma koşulları değerlendirilmektedir. Sağlığın sosyal belirleyicileri olarak tanımlanan belirleyiciler (gelir, istihdam, barınma, beslenme koşulları, eğitim, erken çocukluk bakımı, mesleki riskler vb) yönünden bir sosyal çalışmacı ile birlikte değerlendirilen bireylerin sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebilecek koşullara yönelik tedbirler alınır. Bu uygulama hiçbir kapitalist ülkede bulunmamaktadır.

Uygulamada sosyalist bir toplumda bireyin sağlık yönünden gözetimi, gebelik tespiti ile başlar. Kadınının hamile kaldığı anlaşıldığında başlayan doğum öncesi bakım hizmetleri, hem anne adayına, hem de ana rahmine düştüğü andan itibaren doğacak bebeğine yöneliktir. Bu süreçte bebeğe yönelik hizmetler anne adayı üzerinden sunulur.

Bebek, doğduğu andan itibaren, ilk yaşını tamamlayana kadar bebek gözetimi, bir yaşından kreş ve/ya anaokuluna başlayana kadar çocuk gözetimi çerçevesinde izlenir. Bireyin eğitim hayatı boyunca sağlık gözetimleri okul hekimliği sorumluluğundadır. Okul hekimliği, bütün öğrencileri üniversiteden mezun olana kadar düzenli ve sürekli sağlık gözetiminde tutar.

Eğitim hayatından sonra iş hayatına girenler, işyeri hekimliği sorumluluğuna girerler. İşe giriş muayenesiyle başlayan süreç, bireyin işine ve bireysel özelliklerine göre değişen sıklıklardaki periyodik muayenelerle iş yaşamının sonuna kadar sürer.

Çalışma yaşamını tamamlamış emekliler ve çalışamayacak durumda olanların sağlık gözetimleri, yerel olarak örgütlenmiş sağlık kurumlarında sürdürülür. Bu gözetim kişinin yaşamının sonuna kadar devam eder.

Görüldüğü gibi sosyalist toplumlarda sağlık gözetimi süreci, sözcüğün tam anlamıyla ana rahmine düşülen anda başlar ve mezara kadar kesintisiz devam eder. Hiçbir kapitalist toplum yurttaşlarına böyle kapsamlı bir hizmet sunmaz. Kapitalist toplumlarda bu tür bir hizmetten ancak toplumun bu hizmeti satın almaya gücü yeten kesimleri yararlanabilirler.

 

Dispanser (Gözetim) Grupları

 

Birinci basamakta bir hekim, hemşire ve sosyal çalışmacıdan oluşan bir ekip tarafından klinik, epidemiyolojik ve sosyal yönlerden muayene edilen bireyler, sağlık yönünden dört risk grubundan birine alınarak izlenirler.

 

Grup I – Sağlıklı kabul edilenler: Sağlık yönünden bilinen bir riske maruz kalmayan, herhangi bir bedensel – ruhsal sorunu veya engelli hali bulunmayan, büyüme ve gelişme derecesine göre gündelik yaşamını bağımsız olarak sürdürebilen bireyler.

Bu gruba alınan bireyler sağlık ekibi tarafından yılda 1 kez izlenirler. Bu süre içinde bireyler rahatsızlıkları nedeniyle sağlık ekibine başvurursa veya sağlıklarını olumsuz etkileyebilecek bir maruziyet söz konusu olursa (hamilelik, iş değişikliği vb) bireyler yeniden değerlendirilir ve durumlarına uyan dispanserizasyon (gözetim) grubuna alınırlar.

Grup II – Sağlık yönünden risk altında olanlar: Kontrol edilmediği takdirde sağlıklarını, gündelik yaşamlarını bağımsız olarak sürdürebilme yeteneklerini tehlikeye sokacak risklere maruz kalan bireyler.

Toplumun büyük bir bölümü bu gruba girer ve bu grup birçok alt-gruba ayrılır. Bebekler, çocuklar, okul çağındakiler, doğurganlık çağındaki kadınlar, hamileler, lohusalar, yaşlılar, işyerlerinde fiziksel, kimyasal, biyolojik ve psikososyal tehlikelere maruz kalanlar vb bu gruptadır. Bu gruptaki bireyler maruz kaldıkları risklere göre hazırlanan rehberler çerçevesinde farklı sıklıklarda izlenirler ve farklı muayenelere tabi tutulurlar (bebek izlemi, gebe izlemi, ağır ve tehlikeli işlerde çalışanların periyodik muayeneleri, okul izlemleri vb).

Grup III – Hastalar

Halihazırda aktif bir hastalığı olanlar, iyileşene kadar bu kategoride, hastalığının durumunun gerektirdiği sıklıkta izlenir ve iyileştikten sonra daha önce atanmış olduğu dispanser (gözetim) grubuna alınırlar.

Grup IV – Engelliler ve kronik hastalıkları olanlar

Bu kategoridekiler de engellilik durumlarına ve kronik hastalıklarına göre çeşitli alt-gruplara ayrılır ve her grup için özel olarak hazırlanmış rehberlere göre gözetimleri sürdürülür.

Akut ve kısa süreli hastalık durumlarında dispanserizasyon, sağlık sorununun talepleri ve bireyin özelliklerine göre farklılaşır. Bu durumlar genellikle hastalığın şiddetinin düşük, mortalite olasılığının az olduğu durumlardır, fakat tedavi sürecinde komplikasyonlar gelişebilir. Bu nedenle ziyaret sıklığının 2 günde bire kadar indirilmesi gerekebilir. Bu durumlarda bireyin dispanserizasyon grubunun değiştirilmesi gerekmez, birey iyileşince bireysel özellikleri ve dispanserizasyon grubunun taleplerine göre belirlenen düzenli izlemlere devam edilir.

İşçiler için dispanserizasyon, işçinin bireysel değerlendirmesine göre atandığı dispanserizasyon grubunun taleplerine ek olarak, işçinin üretim biriminde maruz kaldığı risk faktörlerinin de (biyolojik, fiziksel, kimyasal ve psikososyal) göz önüne alınmasını gerektirir. Her üretim biriminde sağlık etkinliklerinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi işyerindeki maruziyetler dikkate alınarak gerçekleştirilir.

Benzer Haberler

Facebook'ta Biz

Çanakkale Rent a Car Banka Kredisi diş rehberi Bozcaada Otelleri Bozcaada Otelleri Bozcaada Pansiyonları