Konumuz Amazon! Aslında nehir değil de şirketi. Ancak sözcüğün çağrışımı öylesine büyük ki hakkını vermek için konuya nehirden ve hatta nehre adını veren Amazonlardan başlamak şart oldu. Amazon nehri, debisi, yani saniyede akan su miktarı (yıllık ortalaması yaklaşık 209 bin m³/sn) ve suladığı 6.300.000 kilometrelik alan itibariyle dünyanın en büyük nehri. Diğer bir sayısal veri de Amazon nehrinin okyanuslara akıttığı su miktarının dünyadaki tüm diğer nehirlerden gelen suların toplamının %20sini oluşturduğu. Büyüklük burada bitmiyor, bir de suladığı alan var. Güney Amerika kıtasında Bolivya, Brezilya, Kolombiya, Ekvator, Fransız Guyanası, Guyana, Peru, Surinam ve Venezuela’yı da içine alan Amazon havzası, kıtanın yaklaşık %35,5’nu kapsıyor. İçinden geçtiği ve suladığı yağmur ormanlarıyla da gerçekten devasa bir su ve hayat kaynağı Amazon nehri.
Şimdi bir de Amazon sözcüğüne bakalım: Amazon’un, Farsçada ‘savaşçılar’ anlamına gelen ha-mazan kelimesinden türediği söyleniyor. Amazonların kadın savaşçılardan oluşan bir ulus olduğu bilgisi klasik Yunan mitolojisinde de mevcut. Dede Korkut eserlerinde sözü edilen Alp Kızları’nın da Amazonlar olduğu biliniyor.
Sadece kadınlardan oluşan bir topluluk olan Amazonların, M.Ö. 1200 yıllarında Karadeniz kıyılarında Terme Çayı civarında, Thamiskyra kentini kurdukları öne sürülüyor. Savaşçılıklarıyla ün yapmış olan Amazonlar, efsaneye göre, günlük yaşamda erkekleri yanlarında işçi ve uşak olarak bulundurmuşlar. Amazonların, nesillerini devam ettirebilmek için de savaşlarda esir aldıkları erkeklerle beraber oldukları ve sonradan onları öldürdükleri rivayetler arasında.
İlk kez 2000 yılında Samsun’un Terme İlçesi Gölyazı Beldesi’nde sadece kadın katılımcılardan oluşan ve etkinlikler arasında ok atma yarışları da olan bir ‘Amazon Festivali’ yapılmış. Ancak Terme halkı Amazonların kim olduğunu bilmiyormuş. Anlaşılan, bir zamanlar topraklarında Amazonların yaşamış olduğunu, üç bin yıl sonra ilk kez bu festival kapsamında duymuşlar. Ertesi yıl ikincisi düzenlenen Amazon Festivali çerçevesinde, ‘Amazon Güzellik Yarışması’ da yapılmış. Yarışmaya katılacak genç kızlara, 20 gün süreyle ata binme ve ok atma kursu verildiği de haberler arasında. Yalnız yüz güzelliği yetmiyor Amazon güzeli olmak için!
Festival daha sonraki yıllarda ‘Terme Etkinlikleri’ adını almış. 2009 yılında da ‘Amazon Avcılar Derneği’ kurulmuş. 2016’daki etkinliklerde, az sayıda kadının da katıldığı poligonsuz bir alanda atış yarışmaları yapılmış! ATA Silah Sanayii de sponsorları olmuş! Bu etkinlikleri Amazonlar duysaydı ne derlerdi bilemeyiz tabii!
İşte varlıkları doğrulanmış bu savaşçı kadınlar, Amazonlar, Güney Amerika’daki bu nehre de adlarını vermiş. Nasıl mı? 1542’de ilk kez nehrin ağzına ulaşan İspanyol kaşif Orellana, yolculuğu sırasında uzun saçlı Icamiaba yerlilerinin saldırısına uğramış. Olayı notlarında, “kadın savaşçıların saldırısı” olarak tanımladığı için, bu nehre, buradaki yerli kadın savaşçılara atfen Portekizce Amazonas adını vermiş. Amazonların adının dünyanın en hırçın, en coşkulu akarsuyuna verilmesi uygun düşmüş, birbirlerine yakışmışlar diyebiliriz.
Gelelim Bilişim Teknolojileri alanında dünyanın en büyük beş şirketi arasında birinci sıradaki Amazon’a—diğer dört şirket Google, Apple, Microsoft ve Facebook. Böyle büyük bir nehrin adını taşıyan şirket Amazon, ekonomik ve kültürel anlamda dünyanın en etkili şirketi. Aynı zamanda dünyanın en büyük online alışveriş sitesi, yapay zeka hizmeti ve canlı yayın akış sağlayan bir platform. Geliri itibariyle de dünyanın en büyük İnternet şirketi ve 2020 itibariyle değeri en yüksek marka. Amerika’nın en büyük ikinci özel şirket işvereni sıfatı da var. Şu günlerde de, kükreyen aslan logosuyla tanıdığımızı film ve televizyon devi Metro-Goldwyn-Mayer’ı almaya hazırlanıyor.
Amazon’un kurucusu ve CEO’su Amerikalı Jeff Bezos. ‘Kimmiş bu en büyüklerin sahibi, neyin nesiymiş bu adam?’ diyecekler için kısa bilgi: Tam adı Jeffrey Preston Jorgensen. Köklerinde Danimarkalılık var. 1964 New-Mexico doğumlu. Dört yaşındayken annesinin ikinci eşi Miguel Bezos kendisini nüfusuna geçirince Bezos soyadını alıyor. 1,73 boyunda. Parası çok ama başında saçı yok, bundan da şikayetçi değil, saç ektirmeyi düşünmemiş.
Amazon’un yanı sıra, parasını işlettiği bir finans yatırım şirketi de var. 2013 yılında 250 milyon dolar verip Washington Post gazetesini almış. Suudi Arabistan Prensinin emriyle İstanbul’da öldürülen Cemal Kaşıkçı, vatandaşı olduğu Suudi Arabistan yönetimini kıyasıya eleştiren yazılarını bu gazetede yazıyordu. Bezos sıkı bir Demokrat. Trump yönetiminin de en büyük muhaliflerinden biriydi. Ancak, Bezos’un bu serveti edinmesinde devlet ya da hükümet ilişkilerinin bir rolü yok. Bilinçli adımlar atarak yükselen eğitimli bir kişi Bezos. Lise yıllarında, sabah vardiyasında MacDonald’da çalışmışlığı da var. Liseyi birincilikle bitiriyor. Mezuniyet konuşmasında ‘Hayalim, insanlığın bir gün uzay kolonileri kurması’ diyor. 1986 yılında Amerika’nın en iyi üniversitelerinden Princeton Üniversitesi’nin Elektrik Mühendisliği ve Bilgisayar bölümünden en iyi dereceyle mezun oluyor. 1986’dan 1994 başına kadar New York, Wall Street’de, D. E. Shaw adlı bir finans yatırım şirketinde çalışıyor. Bu şirket çok karmaşık matematiksel modellemelerle yatırım alanları tahminleri yapan ve tahminleri de büyük oranda doğru çıkan saygın bir finans kurumu.
Bezos, 1992 yılında aynı şirkete asistan olarak işe giren McKenzie Scott Tuttle ile tanışıyor. McKenzie aslında yazar ama romanları henüz çok satmadığından çalışıp para kazanmak zorunda. Çiftimiz üç ay süren bir flört devresinin ardından Eylül 1993’te evleniyor. Bu evlilikten üç oğulları oluyor. Çinli bir kız çocuğunu da evlat ediniyorlar. Jeff ve MacKenzie çifti o yıllarda orta halli bir aile görünümünde.
1993 yılının sonlarında Bezos, çevrimiçi bir kitapçı kurmaya karar verip D. E. Shaw’daki işinden ayrılıyor. Bu planını New York City’den Seattle’a eşiyle birlikte yaptığı bir araba yolculuğunda oluşturduktan sonra, Seattle’a yerleşiyorlar. 5 Temmuz 1994’te evlerinin garajında Amazon’u kuruyor. Bezos başlangıçta yeni şirketine Cadabra adını vermişse de, daha sonra adını Amazon olarak değiştiriyor. Şirketin adını değiştirme nedeni çok pragmatik: Amazon kelimesinin A harfi ile başlıyor olması. O zamanlar, web sitesi listeleri alfabetik olarak sıralandığından müşteriler İnternette arama yaptığında “A” ile başlayan bir ad hemen karşınıza çıkıyor. Ayrıca, dünyanın en büyük nehri olan Amazon gibi, şirketi Amazon’un da dünyanın en büyük İnternet kitapçısı olmasını istiyor. Ailesinden 300.000 dolar gibi yardım alıp Amazon’a yatırım yapıyor. Kendisine katılan birçok yatırımcıyı da, Amazon’un başarısız olma veya iflas etme olasılığının %70 olduğu konusunda da dürüstçe uyarıyor. Sonuçta, kendi markasını kendi yaratıyor, kendi şirketini kendi kuruyor, kimsenin malına çökme söz konusu değil!
İnternetten kitap satan bir şirket olarak başlayan Amazon gitgide büyüyor ve bugün aklınıza ne gelirse ulaşıp alabileceğiniz dev bir İnternet alışveriş şirketi haline geliyor. Bezos, finans dergisi Forbes’un zenginlik indeksine göre Temmuz 2018’de 150 milyar dolara ulaşan servetiyle 100 milyar eşiğini aşan ilk kişi. Haziran 2021 itibariyle net değeri 200 milyar doları aşmış ve Bezos bu servetiyle Forbes ve Bloomberg Milyarderler listesinde dünyanın en zengin insanı. Bu servetin boyutlarını anlayabilmek için Dünya Bankası verilerine bakarak bir karşılaştırma yapalım: Bezos’un serveti doğalgaz ve petrol zengini Katar’ın GSMH’ndan büyük ve İzlanda, Lüksemburg ve Sri Lanka’nın bütçelerinin toplamından daha fazla. Serveti İngiliz Kraliyet ailesinden de %48 daha büyük. Saniyede kazandığı para 2.489 dolar—kestirme bir hesapla ortalama bir Amerikalı işçinin bir haftada kazandığını o bir saniyede kazanıyor. Bu kazanca, Amazon nehrinin debisi gibi bir para akışı da diyebiliriz.
Jeff ile MacKenzie yirmi beş yıllık evlilikten sonra Nisan 2019’da boşanıyorlar. Jeff’in yeni sevgilisi TV sunucusu film artisti bir kadın. MacKenzie, bu boşanmada Bezos’un Amazon hisselerinin %25’ini almayı kabul ederek yaklaşık 36 milyar dolarla dünyanın en zengin üçüncü kadını oluyor. Boşanmayla Bezos’un serveti biraz azalsa da COVID-19 pandemi döneminde İnternet alışverişlerinin tavan yapmasıyla bu servete 24 milyar ilave olmuş.
Peki bu kadar parası olan bu adam bu parayı nereye harcar? Covid-19’un en yoğun yaşandığı 2020 yılı Nisan ayında Bezos ihtiyaç sahiplerine gıda yardımı olarak 100 milyon dolarlık bir bağışta bulunmuştu. Bundan başka Bezos’un ilginç düşleri ve ilgi alanları var. Princeton’dayken, Uzay Keşfi ve Geliştirme Öğrencileri Topluluğu’nun (SEDS) başkanlığını yapmış. Bu ilgisini, Amazon’un yanı sıra, Blue Origin adlı bir uzay-havacılık şirketi kurarak profesyonel bir boyuta taşımış. Bu şirket, uzay seyahatleri için gereken ürünlerin yapımı ve uzay uçuş hizmeti sağlıyor. Bezos geçtiğimiz günlerde, Amazon CEO’luğunu 5 Temmuz 2021’de bırakacağını ve hemen ardından, kardeşi Mark Bezos ile birlikte 20 Temmuz’da uzay yolculuğuna çıkacağını açıkladı. Gidiş-geliş kişi başına 28 milyon dolar kadar.
Peki Bezos’un eski eşi MacKenzie Scott elindeki parayla neler yapıyor, bir de ona bakalım. Serveti 29 Mayıs 2021 itibariyle, elli yedi milyar Amerikan doları olup, dünyanın en zengin üçüncü kadını ve genel olarak en zengin 21. kişisi konumunda.
MacKenzie çok aktif ve eğitimli bir kadın. Princeton Üniversitesi İngilizce Bölümü 1992 yılı mezunu. Burada Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Toni Morrison’ın öğrencisi olmuş. Morrison, “yaratıcı yazarlık derslerimde gördüğüm en iyi öğrencilerden biri” demiş MacKenzie için.
2005’teki ilk romanı The Testing of Luther Albright ile Amerikan Kitap Ödülünü kazanmış.
Mayıs 2019’da Scott, servetinin çoğunu yaşamı boyunca veya kendi isteğiyle hayır kurumlarına bağışlamayı üstlendiği bir hayırseverlik kampanyası olan Giving Pledge‘i (Bağış Sözü) imzaladı. MacKenzie, Temmuz 2020’de, sosyal medyada, ırk ayrımcılığına hayır, LGBTQ+ eşitliği, demokrasi ve iklim değişikliğine odaklanan 116 kar amacı gütmeyen kuruluşa 1,7 milyar dolar daha bağışladığını duyurdu. Ayrıca, Siyahların kurduğu ve siyahların okuduğu üniversitelere, Hispanik nüfusa hizmet veren kurumlara, Kızılderililerin gittiği yüksek okullara ve üniversitelere yaptığı bağışlar 800 milyon doları aşıyor. Altı aydan kısa bir süre sonra, Aralık 2020’de, COVID-19 pandemisinin ekonomik etkisinden etkilenen insanlara destek sağlamaya ve sorunları ele almaya odaklanarak önceki dört ayda 384 kuruluşa 4,15 milyar dolar daha bağışladığını açıkladı Bunlar rüşvet olarak dağıtılmış paralar değil, tamamen hayırsever yardımı. Sonrasında TIME dergisinin seçtiği, 2020’nin En Etkili 100 Kişisi’nden biri oluyor MacKenzie Scott. Bu seçimde Scott’ın 2020 yılında, tek bir kişinin bir yılda hayır kurumlarına yaptığı 5,8 milyar dolarlık bağışla en büyük yardımı yapmış olması rol oynuyor. Bu arada MacKenzie Scott’un, oğullarının gittiği lisede tanıştığı kimya öğretmeni Dan Jewett ile geçtiğimiz Mart ayında evlendiği haber başlıklarındaydı. Yeni eşi de MacKenzie’nin bağışlarını destekliyor. Scott, 15 Haziran 2021’de, 286 kuruluşa 2,7 milyar dolar daha bağış yapacağını sosyal medyadan duyurdu.
Görüldüğü gibi Jeff Bezos Amazon nehrinin azgın sularına yakışan bir kapitalist portresi çizerken eski eşi MacKenzie servetini toplumdaki eşitsizliklerle karşı mücadele için harcamakta kararlı. Ekibiyle birlikte, “yetersiz ve yanlış beslenme, ırkçılığı ve ırk ayrımcılığını önleme, yoksullukla mücadele, güçlü liderlik ekipleri ve sonuçları olan kuruluşları belirleme” amaçlı çalışıyor. MacKenzie’nin Amazonluğu Amazon kadın savaşçılarını anımsatıyor adeta.
Burada anlatmaya çalıştığım Amazon bağlantılarına, tüm dünyayı ve hatta uzayı da içine alan bir bütün içinde bakıp Karadeniz kıyılarından Güney Amerika’ya gelen, ardından ABD’deki Amazon’la zirveye ulaşan uzantıları gözden kaçırmamak gerek. Bugün ise acımasız çalışma temposuyla çalışanlarını bezdiren Amazon şirketi, kapıya en hızlı teslim ilkesiyle müşterilerini memnun ederken, kazancını da Amazon suları hızıyla artırıyor. Jeff Bezos uzaya giderken MacKenzie Scott parasını bu dünyadaki ihtiyaç sahiplerine dağıtmayı yeğliyor. Jeff Bezos’un uzay yolculuğu için, ‘gitsin de geri gelmesin,’ diyenler var. Öte yandan, MacKenzie parasını dağıttıkça, ‘iyi ki varsın’ diyor binlerce kişi ve yüzlerce kurum. Herkesin aşk dili gibi mutluluk dili ve mutlu olma eylemleri de farklı. Bezos mutluluğu uzayda ararken MacKenzie Seattle’da servetini paylaşmanın huzuru içinde!
Seattle, Washington
