İSMAİL KEMANKAŞ YAZDI- BURSA’DA HIRISTİYAN OKULLARI VE MİSYONERLİK

Dış politikada gündem Akdeniz, karasuları ve adalar çerçevesinde gelişiyor. Özellikle Fransa himayeli Yunanistan, ABD’nin de desteğiyle, karasuları, adalar ve dolayısıyla petrol arama çalışmaları konularında Türkiye’nin karşısında yer alıyor. Son günlerde bir yumuşama görülse de sorun henüz çözülmüş değil. Buradan hareketle, biraz geriye giderek, Bursa’daki Fransız ve Amerikan okulları ile o dönemde yapılmak istenen misyonerlik çalışmalarına değinmek istedim.

Bilindiği gibi Fransız Levantenler Bursa’ya ticaret yapmak için gelmişlerdi. Daha çok ipek tekstilinde Ermeni girişimcilerin destekçisi ve hamisi olmuşlardı. Hatta, bazı Ermeni kiliselerin oluşmasına da destek vermişlerdi. Bu girişimler daha sonra yabancı okulların açılmasına da yol açtı. Daha önce çalıştığım kurumda, tarihçi dostum Raif Kaplanoğlu ile yabancı okullar konusunu ekrana taşımıştık. Bu hafta Not Defteri’nde ilginizi çekecek bu gelişmeleri paylaşıyorum.

ABD ve Fransız okulları

Masum bir nedenle, öğrencileri eğitmek amacıyla kurulmuştu misyoner okulları… Ancak başta Amerikan ve Fransız okulları olmak üzere, bu kurumların asıl amacı, Türkiye’de kendi ülkeleri için hizmet edecek kadroları yetiştirmektir. Dahası birer Hıristiyan okulu olan bu eğitim kurumlarının diğer bir amacı da, Hıristiyanlığı yaymaktır.

Osmanlı döneminde Bursa’da, birden çok misyoner okulu kuruldu. Çelebi Mehmet Lisesi’nin bulunduğu alanda Fransızlar bir okul yaptırmıştı. Bu duruma tepki veren Bursalılar, olayı Saray’a iletince, Sultan burasını satın alıp bugünkü okulu yapılmıştı…

“Perez Agustinus Assomtion”, Bursa’daki Fransızlar’ın bir başka misyoner okuluydu. Günümüzde Necatibey Kız Meslek Lisesi olarak kullanılmakta… Bu okulun hemen karşısında da Fransız Sörler Okulu bulunuyordu.

“Fiye De La Sarite” adlı misyoner okulu ise Avrupalı yardım kuruluşları ve Kilise’nin katkılarıyla faaliyet göstermekteydi. Bursa’daki Hıristiyanlar için hem yetimhane, hem de bir düşkünler yurdu işlevini görmekteydi. İşin ilginci, Bursa’da bu tarihte hiçbir Amerikalı ve Fransız aile yaşamıyordu.

Muradiye Amerikan Okulu ve misyonerlik

Bursa’da bir Amerikan Kız Koleji… Adını duyanları şaşırtan bir okul…

Oysa 1854-1928 yılları arasında Bursa’da hizmet veren lise düzeyinde bir okulun adıdır Amerikan Kız Koleji… Okul aslında misyonerler tarafından kurulur. Başlangıçta gayrı Müslim azınlıklar eğitilir… Cumhuriyet’in ilk yıllarında da daha çok Türk ve Müslüman öğrencilere eğitim verilir.

Demirkapı ile Muradiye arasında kurulan okulun 1913 yılında 169 öğrencisi vardır. Bugün aynı yerde ve sonradan yapılan bir binada Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi bulunur. Amerikalıların yaptırdığı tarihi bina, ne yazık ki yıkılır. 5 sınıftan oluşan okul, 19 eylül 1931 tarihinde Kız Lisesi’ne dönüşür.

Amerikan Kız Koleji’nin kapatılma kararı, okulda meydana gelen çok çarpıcı bir olay sonucunda alınır. 22 Ocak 1928 tarihli Cumhuriyet Gazetesi’nde yayınlanan bir haberde, Bursa Amerikan Kız Koleji’nde okuyan 4 kız öğrencinin Hıristiyan olduğu belirtilir. Bu iddia Türk ve Amerikan basınında çok yer tutar. Müfettişler, 4 öğrencinin telkinler sonucu din değiştirdiği, öğretmenlerin görevlerini kötüye kullanmış oldukları yolunda rapor hazırlar.

Müfettiş raporlarının ardından okul 30 Ocak 1928 tarihinde kapatılır. Amerikalı 3 öğretmen, Hıristiyanlık propagandası yaptıkları gerekçesiyle yargılanır ve 3’er gün hapis, 3’er bin lira da para cezasına çarptırılır. Bu olay Amerika’da Türkiye aleyhine bir tepki yaratır. İki ülke arasındaki ilk kriz Bursa Amerikan Kız Koleji’nin kapatılmasıyla ortaya çıkar.