Televizyon karşısında güncel haberleri ve görüntüleri izliyorum sabırla…
Söylenilenleri ve yapılanları karşılaştırıyor ve hayrete düşüyorum..
Verilen vaatleri ve yapıl-a-mayanları seyrediyorum çaresizce..
Dayanamayıp bas bas haykırıyorum bazen.. Bazen bağıra bağıra ağlıyorum..
Hesap soruyorum/ hesap soramıyorum.. Onları suçluyorum.. Onlara inananları suçluyorum.. Kendimi suçluyorum.. Herkese kızıyorum.. Sonra sakinleşip anlamaya çalışıyorum..
Bu ne yaman çelişkidir ademoğlu?
Farkındayım elbette; insan denen canlıyı anlamanın güçlüğünü.. Bu yüzden anlama çabasından da vazgeçip sadece bu gerçekliği kabul ediyorum çoğu zaman.
Bir “kabul ve olgunlaşma “ sürecinde miyim? Yoksa ‘duyarsızlaşma ve kendini koruma’ tepkisi mi gösteriyorum diye kendimi inceliyorum bir taraftan.
Karşımdakini inceliyorum dikkatle, insanı tanıma konusunda sahip olduğum bilgi ve deneyim birikimiyle ve sezgiyle;
-Bile bile ‘yalan’ mı söylüyor? Hesabını kitabını yapmış, söylediklerinin gerçekleşmeyeceğinin farkında olarak mı sıralıyor vaatlerini?
-İkinci olasılık; söz veren/vaat eden insan; bunu inanarak yapıyor olabilir elbette. Bunları söylerken gerçekten yapacağına inanarak, bunu gerçekleştireceğini düşünerek söylemde bulunuyor olabilir.
Peki, o halde nasıl oluyor da gerçekleştiremeyeceği bir konuda söz veriyor?
Ya kendini tanımıyor ya gerçekleri doğru değerlendiremiyor!
İnsan Olmanın Dayanılmaz Gerçekliği
İnsan olarak hepimiz, ‘aklımızla’ düşünür, ‘duygularımızla’ davranırız.
Yani mantıklı kararlar alır, duygusal eylemlerde bulunuruz. Psikoloji biliminin varsayımlarına dayanarak şöyle de denilebilir:
Bilincimizle düşünür taşınır mantıklı kararlar verir; bilinçdışımızın etkisiyle duygusal davranışlarda bulunuruz.
“Düşünüyorum, öyleyse varım” sözü ile düşünce tarihine damga vuran Descartes; 17.yüzyılda yaşamış Fransız filozof, matematikçi ve bilim insanı.. Bu sözü ile Descartes, insan aklına ve mantığına vurgu yapmış, insanın ancak düşünce gücüyle varlığını sürdüreceğine inanarak onu diğer canlı türlerinden üstün görmüştü. Bu düşünceleri ile de; Descartes “rasyonalizm”in de temellerini atmıştı.
Elbette bilimsel gelişmeler için bu yaklaşım kaçınılmaz olsa da, ‘insan’ denilen karmaşık ve dinamik organizmayı anlamada, yine, insanların oluşturduğu toplumsal yapıları açıklamada ‘akıl ve mantığa uymayan’ durumlar ile karşılaştıkça Descartes sorgulanır olmuştur.
Düşünen ve aklına güvenen; davranışlarının bilinçli olduğuna inanan ve mantıklı gerekçelerle varlığını savunan insanın aslında bir bakıma “duyguları” ile var olduğunu anlamak; yaşasaydı kuşkusuz, Descartes için sarsıcı bir iddia olabilirdi!
Descartes’in Yanılgısı
1994 yılında “Descartes’ın Yanılgısı” kitabını yazan nöroloji ve psikoloji profesörü Antonio Damasio; duygu, akıl ve insan beyni ilişkilerini inceleyerek şu soruyu gündeme getirmiştir:
“Biz, hissedebilen düşünen makineler mıyız, yoksa düşünebilen hisseden makineler mıyız?”
Son 20-30 yılda nöro-psikoloji konusunda yapılan pek çok araştırma ve yazılan kitaplar, bizi yönetenin ‘duygular’ olduğunu ortaya koymuştur.
Öyle ki; mantık (düşünce) çıkarımlara/yargılara; duygular ise eylemlere yol açar. Bir diğer ifade ile insan olarak, duygularımıza göre davranırız!
Çünkü bir ‘makine’ değiliz!
Üstelik temel duyguların (sevinç-üzüntü-öfke-korku-tiksinme-şaşırma) doğuştan var olduğu; beynin düşünen parçasının, beynin duygusal parçasından ürediği (sonradan geliştiği) anlaşılınca; insanın önce hisseden, sonra düşünen bir varlık olduğu kabul edilmektedir günümüzde.
Bu gelişmeler; davranışların nedenlerini bilinç ile değil, bilinçdışı ile açıklayan Freud’un görüşlerini bir kez daha haklı çıkarmış; akıllıca fikirler ileri sürerken neden akıllıca davranamadığımızı yeniden ve yeni bir yaklaşımla ele almayı gerektirmiştir.
Duygu-Düşünce-Eylem Arasındaki Tutarsızlıklar
Psikolojik sağlık alanında çalışan profesyoneller olarak her insanın duyguları, düşünceleri ve eylemleri arasındaki tutarlılığı “bağdaşım içinde olmak” olarak tanımlarız ve bize göre bu durum ruh sağlığının yerinde olmasının bir ölçütüdür.
Zaman zaman bazı çelişkiler ortaya çıksa da bunların kısa süreli, geçici ya da önemsiz durumlara özgü olmasını bekleriz. İnsanın bu üç boyutu (duygu-düşünce-davranış) arasındaki çelişkileri arttıkça, gerçeklerden uzaklaştığı, uyum ve denge halinin bozulduğu kabul edilir.
Toplum olarak ne kadar sağlıklı olduğumuz, ruh sağlığımızın ne durumda olduğuna ilişkin değerlendirmelere girmeyeceğim. Sadece bu toplumun bir bireyi olarak, davranışlarımızı anlamaya çalışırken psikoloji biliminin ileri sürdüğü aşağıdaki önermeyi anımsıyorum:
İnsanı anlama sanatı profesyonellerince kabul edilen varsayıma dayalı olarak her insanla ilgili, kim olduğu sorusuna karşılık en az üç tanım yapılabileceği belirtilir:
1) Kendisinin olduğunu sandığı kişi,
2) Başkalarının onun olduğunu sandığı kişi ve
3) Gerçekte olduğu kişi.
Kanımca, belki de herkes için geçerli bir durum; az ya da çok bu üç alan arasında pek örtüşme olmadığıdır. Düşünceleri eylemleriyle uzlaşmayan, duyguları düşünceleri ile bağdaşmayan, eylemleri savunduğu fikirlere ters düşenleri anlamaya çalışırken, insanı anlamaya yönelik bilimler açısından pek de yol kat edemediğimizi kabul ediyorum bir kez daha. Her gün etrafımda ya da medyadaki söylemleri izledikçe; onları kolayca suçlamaya hazır ‘yargılayıcı’ yanım ile onları anlamaya çalışan ‘empatik’ yanımı uzlaştırmak için başka ne diyebilirim ki!.
Sadece bu gerçekliği kabul ediyor ve üzülüyorum.
B.Y.
19 Mart 2023, Ankara_ Bahçelievler
