Günümüzün eğitim ve toplumsal sorunları tartışılırken, dünden bugüne yaşanan süreç; kuruluşlarının üzerinden 83 yıl geçse de silinmeyen izleri ile Köy Enstitüleri olgusu ele alınarak irdelendiğinde; Türk Eğitim Tarihi açısından nasıl önemli bir eğitim modelinin gerçekleştirilmiş olduğu, geçen yılların ve yaşanan toplumsal olayların bize kazandırdığı bir bilinç ile daha iyi değerlendirilebilir.

Öyle ki;

2015 yılında Nobel Kimya ödülüne, DNA konusunda çığır açan çalışmalarıyla layık görülen Mardin’in Savur ilçesinde doğup büyümüş olan Prof. Aziz Sancar’ın sözlerine kulak kabarttığımızda yeniden anlaşılır bu önem. Nobel ödülünü aldıktan sonraki bir röportajında Sancar; lise öğretmenlerinin Köy Enstitülerinde yetişen idealist insanlar olduğunu vurgulayarak kendisinin yetişmesinde Köy Enstitülerinin payı olduğunu açıkça ifade eder.

Bir başka söyleşisinde yine Aziz Sancar, duygularını şöyle dile getirir: “Ben, Atatürk’ün yaptığı devrimlerin ve Cumhuriyet’in çocuğuyum. Beni yetiştiren Köy Enstitüsü, Mardin Lisesi ve İstanbul Tıp Fakültesi’dir. Bu ödül Atatürk’ün ve Cumhuriyet’in ödülüdür.”

Bir başka örnek ise; Cumhurbaşkanlığı Kültür Sanat Büyük Ödülü sahibi Yaşar Kemal, 4 Aralık 2008 tarihinde Çankaya Köşkünde yapılan ödül törenindeki konuşmasında, Köy Enstitülerinin, Cumhuriyet Dönemi sanat insanlarının yetişmesindeki önemli rolünü şöyle vurgulamıştır:

“Biz, cumhuriyet çağının sanatçıları, romancıları, şairler, ressamlar kendi kültürümüze, dilimize dönmeyi öğrendik. Tercüme bürosunun çevirdiği dünya klasikleri ile yetiştik. Halkevlerinin, Köy Enstitülerinin kuruluşları bize yardım etti. O Köy Enstitüleri ki, gelecekte dünyamızı gerçek insanlığa kavuşturacak tek eğitim düzenidir!”

Edebiyatımızın dev çınarı Yaşar Kemal, bu sözleriyle, kapatılmasının üzerinden-o tarihte- yarım asrı aşkın bir süre geçmiş olsa da hala gündemdeki yerini koruyan Köy Enstitülerinin çağdaşlaşma yolundaki katkısını, bu yoldaki Cumhuriyet kazanımlarını hızla yok etmekte kararlı olan bir hükümetin huzurunda cesurca dile getirmiştir.

Türk eğitim tarihine gerçek bir aydınlanma ışığı ve eğitim devrimi olarak yazılan Köy Enstitülerinin çağdaşlaşma yolunda nasıl bir yapıtaşı olduğunu, kendi yaşamımın bana verdiği deneyim ile,  bu ülkede eğitim alanında 43 yıl hizmet vermiş bir eğitimci birikimimle, toplumsal açıdan değerlendirmeye çalıştığım pek çok söyleşi yaptım ve yazılar yazdım.

Arifiye Köy Enstitüsü mezunu olarak bu ülkeye uzun yıllar hizmet eden bir ailede yetişen bir kız çocuk olarak benim ve annemin öyküsünün; günümüzde her alanda varlığını sürdüren ‘toplumsal cinsiyet eşitsizliğini’ aşmada Köy Enstitülerinin işlevini göstermesi açısından da dikkate değer bir örnek oluşturduğu kanısındayım.

Adapazarı’nın Geyve ilçesinin Umurbey köyünden, ilkokuldan sonra eğitime devam eden ilk kız çocuk olarak Köy Enstitüsüne gönderilen annem Kadriye Hanım’ın 1945-1949 yılları arasında bir Cumhuriyet Kadını olarak nasıl bir eğitim aldığını, “Arifiye Köy Enstitülü Annemle DAMLA SÖYLEŞİLER” kitabımda anlatıyorum. İşte annem Kadriye Hanım, orada tanıştığı Kazım Bey ile mezuniyetinden bir yıl sonra evlenmiş, 33 yıl ilkokul öğretmenliği yapmış üç çocuk annesi. Ben ortanca çocuk, onların idealistliği ile büyütüp okuttuğu iki kız kardeşten küçüğü.

Köyünden çıkıp öğretmen olarak yetişen ilk kadın olan annemin yaşamı, kuşkusuz ki bana, yetiştiği ilden çıkan ‘ilk kadın profesör’ olmak için yol açıcı bir etki yaratmıştı!. Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanının bir akademisyeni olarak uzun ve verimli geçen akademik yaşamımın bana Köy Enstitülerinin bir armağanı olduğunu söyleyebilirim.

Kadriye Öğretmen belgesel filmi; hayatta kalan son kadın Köy Enstitülü öğretmeni olarak annemin öyküsü üzerinden Köy Enstitülerini bir kez daha düşüne ve değerlendirme fırsatı sunuyor. Bize bu olanağı veren belgesel filmin yönetmeni değerli dostum Prof.Dr.Oğuz Makal’a ve ekibine şükran duyguları ile doluyum. İzleyeceklere iyi seyirler.. iyi esinler diliyorum.

B.Y.

27 Temmuz 2023

Kaynak Kitap :

Yeşilyaprak, Binnur (2016). Arifiye Köy Enstitülü Annemle DAMLA SÖYLEŞİLER (3.Baskı) Ankara: Pegem Akademi Yayınları

‘Kadriye Öğretmen ‘ CUMHURİYET EĞİTİM TARİHİNE BİR ARMAĞAN BELGESEL FİLM