Gün geçmiyor ki ABD’den, başta ilkokullar olmak üzere, kalabalık yerlere ateşli silahla saldırı sonucu çocuklar ve yetişkinlerin katliamına ve polis şiddetiyle bireylerin öldürülmesine ilişkin haberler gelmesin.
‘Trajedi üstüne trajedi!’
Bu sözleri, bir gün arayla korkunç cinayetlerin işlendiği Kaliforniya eyaletinin valisi Gavin Newsom twitter hesabında dile getirdi.
The Guardian gazetesinden Oliver Holmes, 24 ocak tarihli yazısında, 2023’ün ilk ayının ilk üç haftasında, beşi Kaliforniya’da olmak üzere ülke çapında, toplam 39 silahlı saldırıda onlarca kişinin yaşamını yitirdiğini, daha fazlasının da yaralandığını ifade ederek, böylesine bir durumun giderek Birleşik Devletlerin normali olmaya başladığını ekliyor.
Ya polis dahil güvenlik güçlerince öldürülenler? 6 Ocak’ta, yine The Guardian’dan Sam Levin, 2022 yılında en az 1176 kişinin güvenlik güçlerince öldürüldüğünü yazdı.
Yılın ilk polis cinayeti ise, 7 ocak günü, Tennessee eyaletinin Memphis kentinde, Tyre Nichols adınındaki genç bir siyah Amerikalının, beş siyah Amerikalı polis tarafından acımasızca dövülmesinin ardından kaldırıldığı hastanede, geçen hafta ölümü ile kayıtlara geçti.
ABD’de işlenen polis cinayetlerini şimdilik dışarıda bırakarak, bu yazımızda, sivillerin işledikleri cinayetler üzerinden, bu ülkede uzun yıllardır tartışılan ama bir türlü çözüm bulunamayan ‘ateşli silahlar’ konusunu irdelemeye çalışacağız.
ABD’de ateşli silah sahibi olma tartışması, uzun süredir, hem toplumsal, hem de siyasi açıdan, ülkede en çok tartışılan konuların başında gelmektedir. Kalifornia Üniversitesi Davis Tıp Merkezi Şiddet Önleme Merkezi Direktörü Garen Wintemute’a göre ateşli silah satışının daha önce görülmedik bir şekilde artmaya başlamasıyla yükselen şiddetin, ABD’nin yeni normali olmaya doğru gidişi çok kaygı verici. Buna paralel, ülkede nefret suçlarının da tırmanmaya geçmesi dikkate alındığında ABD demokrasisinin geleceğinin tehdit altında olduğunu söylemek mümkündür.(*)
Bu çok derin sosyo-politik-kültürel sorunun taraflarından biri, silah edinmenin serbest olmasını savunan oluşumların başında gelen NRA (Ulusal Tüfek Derneği) adlı dernektir.
NRA – Ulusal Tüfek Derneği
Yasal kökenini, 1787’deki ilk anayasanın ardından, 1791’de yapılan dokuz değişiklikde, “halkın meşru müdafaa hakkı kapsamında silah bulundurmasına ve taşımasına izin veren” maddesinden (second amendmen- İkinci değişiklik) alan bu dernek 1871’de kurulmuştur. Derneğin misyonu, Amerikalılara ateşli silahlar edinme, sergileme, taşıma, kullanma gibi devredilemez haklar veren Anayasayı korumak ve savunmak olarak tanımlanmaktadır. Vizyonu olarak da, yukarıda söz edilen İkinci Değişikliğin yılmaz koruyucuları ve tarihi yurtseverlerin gururlu savunucuları olmaktan söz ediliyor.
NRA, 1975 yılında hükümeti etkilemek için “Yasama Organı Nezdinde Eylem Enstitüsü” adıyla bir lobi kolu kurdu. 1977’de de, yasa yapıcılara fon akıtmak amacıyla “Siyasi Eylem Komitesi”ni oluşturdu.
Ülkede milyarlarca dolarlık ciro yapan ateşli silah üreticilerinin desteğini de aldığı için yükselen bütçesi ile, Kongre üyeleri üzerinde baskı kurma kapasitesi artan NRA’nın, şimdilerde ülkenin en güçlü lobilerinden biri haline geldiği anlaşılıyor. Nitekim 2020 seçimleri sürecinde adayların hesaplarına aktardığı yaklaşık 250 milyon $ ile, ateşli silahlara karşı olan grupların toplam harcamalarını gölgede bıraktı.
Böylece, her çeşit silah kontrol önlemlerine karşı çıkan NRA lobileri, ülkenin daha güvenli olmasının yolunun, bireysel silah sahipliğinin artması ile mümkün olacağını iddia ediyorlar. O yüzden de, Anayasa’ya üç yüz yıldan daha uzun süre önce konmuş “İkinci Değişiklik” üzerinde kısıtlama getirilmesi için zaman zaman Kongre’de gündeme gelen tasarıları engellemeye dönük her türlü lobiciliğe başvurmaktan vazgeçmiyorlar . Hatta daha da ileri gidip, kamusal alanların çoğunda silah taşımanın serbest hale getirilmesi için yasal düzenleme taleplerinde bulunuyorlar.
Giffords Hukuk Merkezi
NRA’nın karşısında, özellikle ateşli silah saldırılarında kurban vermiş acılı Amerikalı ailelerin içlerinde olduğu ateşli silah karşıtı gruplar da var.
Bunların başında, Gabrielle Giffords adındaki bir kadın siyasetçinin adını taşıyan ‘Giffords Hukuk Merkezi’ adı altında çalışan bir dernek geliyor. 1970 doğumlu Giffords, 2002-2006 yılları arasında Demokrat Parti’den Arizona eyalet parlamentosu, ardından 2006-2012 yılları arasında Federal Kongre üyeliği yapmış. 2011 yılı başında, Arizona’nın Tucson şehrinde altı kişinin ölümüne neden bir silahlı saldırı sırasında başından vurulup, uzun süren hastane günleri sonrası güçlükle yaşama döndürülebilmiş.
2012 yılı aralık ayında, yirmi yaşındaki bir Amerikalının, Connecticut eyaletinde bir ilkokula silahlı saldırısında, yirmisi 6-7 yaşlarında çocuk ve altısı okul görevlisi olmak üzere 26 kişinin yaşamını yitirmesinin ardından Giffords, “Şiddete Karşı Yasal Topluluk” adıyla 1993’te San Fransisco’da kurulmuş bulunan sivil toplum örgütüne katılmış ve örgüt, kısaca ‘Giffords’ adı ile anılmaya başlamış.
Ateşli silah şiddetinin, ABD’nin en girift epidemik sorunlarından biri olduğu belirlemesiyle yola çıkan Giffords’un internet sitesinde, “başta çocuklar olmak üzere yurttaşların yaşamlarını koruma” doğrultusunda, ABD’ye has bu derin endemik sorunu ortadan kaldırmak temel amaç olarak yer alıyor. Çalışma alanları ise günlük izlemelerle, yasalar, politika ve programlarda düzenlemeler yapmak olarak belirlenmiş.
Yeri gelmişken, ABD’de ulusal felaket boyutlarına doğru yol almakta olan bu soruna dair Giffords’un sitesinde yer verilen bazı istatistikleri kısaca aktarmak, sorunu kavramak için yararlı olacaktır.
- Son on yılda, ateşli silahlarla yılda ortalama 43 bin kişi yaşamını yitirmiştir. Bu ortalama olarak günde 116 kişidir.
. Son on yılda yaklaşık bir milyon Amerikalı silahlı saldırıya maruz kalmıştır. 2021 yılında ateşli silahlı saldırılarda kaybedilen insan sayısı 48830’a çıkarak, son kırk yılın en yüksek sayıda insanın kaybedildiği yıl olarak kayıtlara geçmiştir.
- ABD’nin 320 milyon dolayındaki nüfusuna karşın, kişilerin sahip olduğu silah sayısı 395 milyon adet dolayındadır.
- Diğer yüksek gelirli ülkeler ile karşılaştırıldığında Amerikalıların silahlı saldırıda ölme olasılığı 25 kez yüksektir.
- Siyah Amerikalılar nüfusun %6’sı dolayında olmasına karşın, silahlı saldırılara kurban gidenlerin yarısından çoğunu oluşturmaktadır.
- Polis silahı ile öldürülen silahsız siyahların sayısı, silahsız beyazlardan beş kat fazladır.
- ABD’de silahlı saldırıda öldürülen kadın sayısı, diğer yüksek gelirli ülkelerdekinden 21 kat yüksektir.
- Yılda yaklaşık üç milyon çocuk silahlı şiddete maruz kalmaktadır. Bunların bazıları yaşamını yitirmekte, kimi yaralanarak sakat kalmakta ve yaşadıkları travmayı ömür boyu taşımak durumunda kalmaktadır.
Birkaç önemli değerlendirme…
Sürecin nedenlerini anlamak için, ABD’nin sosyo-politik tarihi üzerinde uzun yıllardır sürdürdüğü çalışmalarıyla tanınan İngiliz akademisyen Andrew Gawthorpe, geçen yılın ortalarında The Guardian’da yayınlanan makalesine şu sözlerle başlıyor: “Bazen, ateşli silahları kimliklerinin vazgeçilmezi olarak gören Amerikalılar ile karşılaşır, onların, ateşli silahlardan vazgeçmeyi, kendileri olmaktan vazgeçmekle eş anlamlı algıladığına tanık olursunuz”.
Silahın, Amerikan bireyciliğinin büyük ama zehirli bir geleneği olduğuna vurgu yapan Gawthorpe bu gerçekliğin nedenleri arasında, “ülkede, düşmanlarına karşı geçmişte şiddet kullanarak başarılı olmuş kovboy ve yurtsever askerler gibi erillere yüksek değer atfetme geleneğine” dikkat çekiyor. Nitekim dehşete düşüren herhangi bir kitlesel saldırının ardından, başta NRA olmak üzere silah taraftarları, canilere karşı kendilerini korumaları için yurttaşların da silaha sahibi olmasının tek çözüm olduğunu ileri sürmektedirler.
Sonuç olarak, ABD’deki ateşli el silahlara sahip olma geleneğinin, büyük ölçüde, nesiller boyu edinilen kültürden kaynaklandığını ileri süren Gawthorpe, bu durumdan kurtulmanın, siyah Amerikalıların haklarını kazanma sürecine benzer tarzda yaklaşımlarla, ancak bir hayli uzun zaman sonra mümkün olabileceğine işaret ediyor.
Gawthrope’un bu ihtiyatlı iyimserliğine karşın, Amerikan toplumu üzerinde çalışan, North Caroline Üniversitesi’nden akademisyen ve NewYork Times yazarı Zeynep Tüfekçi’nin, “aidiyet, olgulardan daha güçlü hale gelmiştir” tezini aktaran Wintemute (*) bu yüzden çok sayıda Amerikalının paranoid kişilik evrenine sürüklendiğini ifade etmektedir.
Bu belirlemesinin delilleri olarak da, Kamu Din Araştırmaları Merkezinin ve İnançlar Arası Gençlik Birliği’nin ortak çalışmasından bazı bulgular aktarmaktadır. Örneğin, siyasi şiddeti destekleyenler sadece aşırı uçlardakiler değildir. Nitekim, erişkin nüfusun %36’sı, Cumhuriyetçi Parti destekçilerinin ise %56’sı, “geleneksel Amerikan yaşam tarzının hızla kaybolmasının önüne geçmek için güç kullanma”yı desteklemektedir. Hatta her altı kişiden biri, aynı gerekçe ile, gerçek Amerikan kahramanlarının ülkeyi kurtarmak için şiddete başvurabileceğini ifade etmektedir.
Sonuç…
ABD’de ateşli silahlarla kitlesel katliamlar, başta ilk ve orta okullar olmak üzere, marketlerde, kiliselerde, konser ve dans salonlarında, araba park alanlarında, arkadaş, komşu evlerinde, yani hemen her yerde ortaya çıkabilmektedir. İster diğer topluluklara nefretten, ister aile içi nedenlerden, isterse arkadaşlar arası kızgınlıklardan olsun, eline silah geçen herhangi bir kişi, bu cinayetleri gözünü kırpmadan işleyebilmektedir. O yüzden bazı Amerikalılar, “hiçbir yerde güvenliklerinden emin olmadıklarını” açıkça söylemekten çekinmemektedirler.
Son ocak ayı katliamlarından sonra Amerika’da şimdilerde: “Bu acılar ne zaman sona erecek?” sorusu yaygın olarak sorulmaktadır.
(*) Wintemute, G.J., “Guns, violence, politics: gyre widens”, IE Injury
Epidemiology, 02 November 2021.
