Bugün Köy Enstitüsü durağımızın on dokuzuncusundayız. Cilavuz Köy Enstitüsü’ne geldik. Serhat Şehri Kars’tayız. Susuz olan yeni adı, eski adı Cilavuz. Buradaki halk ‘Cilavuz olarak söylüyor.
Bugün Cilavuz’da 18 yerde olmayan bir şey gördük. Özellikle kendi elektriğini üreten ve kendi ununu öğüten su değirmeni olan bir yer. Ahırların yine hayvan barınağı haline gelmiş olduğunu gördük. Burada yetişmiş, burada okumuş isimlerin yazdığı kitapların şu anda okul kütüphanesinde duruyor. Ben öncelikle okul müdürümüze, belediye başkanımıza çok teşekkür ediyorum. Milli Eğitim Müdürü, Vali buraya el uzatmışlar. Sabancı Holding’de – kız öğrencilerin yaşayabileceği bir yurt yapmış. Ayrıca bir erkek öğrenci yurdu da var.
Yani yıkmazsanız, korursanız, bakarsanız bağ oluyor. Bakmazsanız dağ oluyor.
Cilavuz Köy Enstitüsünde gördüğümüz en önemli özellik yaşayan bir mekan olarak ayakta kalmış olması. Yıkılan yerler yok mu var, onlar onarılmayacak mı? Tabii ki onarılacak. Oradan bir araç hurda bir şekilde duruyor. Onu da okul idaresi hurdaya vermemiş. Günü gelecek Milli Eğitim Bakanlığı’nın katkısıyla onarılacak.
Şimdi sizlere Cilavuz Köy Enstitüsü hakkında bir bilgi vermek istiyorum:
Türkiye’de açılan Eğitmen Okulundan biri de 1937 yılında kurulan Kars Cilavuz Eğitmen Okulu’dur. Eğitmen Okullarında, eğitim alanlar köylere öğretmen olarak gönderiliyordu.
7 Nisan 1940’ta Köy Enstitüleri Kanunu’nun çıkmasıyla birlikte, Cilavuz Eğitmen Okulu da Cilavuz Köy Enstitüsü’ne dönüştü.
İsmail Hakkı Tonguç, 1940 yılı Mart ayı başlarında Cilavuz Eğitmen Kursu’nda çalışmış olan, Halit Ağanoğlu’nu Kars Cilavuz Köy Enstitüsü’ne Kurucu Müdür olarak atadı.
Ardahan, Artvin, Erzurum ve Ağrı’dan öğrenci alındı.
Cılavuz Köy Enstitüsü’nden toplam 250 öğrenci mezun oldu.
Cilavuz Köy Enstitüsü Kars-Ardahan yolu üzerine, Susuz ilçesindeki Rus işgalinden kalan binalar üzerine kurulmuş. Ruslardan kalan çatıları sökülmüş, pencereleri soyulmuş, duvarları yıkılmış harabe halindeki binalar öğrenciler ve öğretmenler tarafından kısa sürede, tamir edilerek eğitim öğretime hazır hale getirilmiş.
Okulun burada kurulma nedenlerinden biri de, geniş arazilere, bol suya ve güzel havaya sahip olması.
Daha sonra Rusların inşa ettiği binalar yetersiz kalınca yeni binalar eklenmiş. Yiyecekleri saklamak için depolar, sinema, ahır, arılık, su kanalı, santral binası, öğretmen evleri öğrenci ve öğretmenler tarafından sonradan yapılmış.
Cilavuz Köy Enstitüsü bölgede birçok etkinliğe de öncülük etmiş. Öğreniyoruz ki, öğrencilerin sinema yaptıkları tarihlerde Kars’ta henüz sinema bile yokmuş. Santral binası da öğrenci ve öğretmenler tarafından yapılarak, elektrik üretilmeye başlanmış.
Yeni binaların inşaat masraflarının belli bir kısmı devlet tarafından karşılanmış. Örneğin inşaat masraflarına ayrılan bütçe öğretmen evleri de dahil 220.000 lira civarında.
CİLAVUZ KÖY ENSTİTÜSÜ’NÜN ÖĞRETMEN ÖRGÜTLENMESİNDEKİ YERİ ÇOK BÜYÜK
Cilavuz Köy Enstitüsü’nden pek çok sanatçı, eğitimci, yazar ve bilim insanı yetişti. Bunlardan biri de Ardahan’ın Ölçek köyünden gelerek 1945 yılında Cilavuz Köy Enstitüsü’ne kayıt yaptırarak 1950’de mezun olmuş ünlü edebiyatçı, öykücü yazar, eğitimci Dursun Akçam’dır.
Dursun Akçam’ın burasıyla ilgili çok güzel bir anısı var…
Akçam, ilkokulu bitirdikten sonra Cilavuz Köy Enstitüsü’ne girmek ister, ancak kasaba ilkokulunu bitirdiği için kaydı yapılmaz. Çünkü yönetmeliğe göre, Köy Enstitüleri’ne köy ilkokullarını bitirmiş köylü çocukları alınmaktadır. Akçam, İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’a hemen bir mektup yazar. Okumayı hedeflediğini ve bu nedenle kendisine yapılan haksızlığın düzeltilmesini ister. İsmail Hakkı Tonguç mektubu alınca çok mutlu olur, Dursun Akçam’a kendi el yazısıyla bir mektup yazarak gönderir. Mektubunda girişimci gücü ve savaşımcılığından dolayı onu kutlar. Cilavuz Köy Enstitüsü Müdürü’ne gerekli talimatı verdiğini, kendisinin Köy Enstitüsü’ne kabul edileceğini bildirir. Bu gelen mektuptan sonra Dursun Akçam okula kaydını yaptırır.
Türkiye öğretmenler Sendikası (TÖS) kurucuları arasında yer alan Dursun Akçam, önce TÖS Genel Başkan Yardımcılığı, 1967 yılında ise TÖS Genel Başkanlığı yapmıştır.
Hayatını devrimci mücadeleye adayan Dursun Akçam 12 Mart döneminde tutuklanarak TÖS davasında yargılanır ve beraat eder. 12 Eylül askeri darbesinde ise yurtdışına çıkarak Almanya’da yaşar. 1992’de Türkiye’ye dönen Akçam 2003 yılında yaşama veda eder.
Cilavuz Köy Enstitüsü’nden mezun olan değerli isimlerden biri de 1980 yılında katledilen ünlü yazar, derlemeci, şair ve radyo programcısı Ümit Kaftancıoğlu’dur. Kaftancıoğlu da Ardahan’ın Hanak İlçesi’nin Koyunpınar (Saskara) köyünde bulunduğu sıralarda 1951 yılında kazandığı Cilavuz Köy Enstitüsü’nü, 1957 yılında bitirir.
Ümit Kaftancıoğlu buradaki günlerini anlatırken, “Cilavuz Köy Enstitüsü gerçekten bir cennetti, sıcak bir yuvaydı, yaşamdı. İnsan olduğumuzu orada anladık” ifadelerini kullanmaktadır.
Diğer yazar ve halkbilimciler; Mustafa Turan, Gültekin Gazioğlu, Rasim Bakırcıoğlu, İsa Öztürk, Osman Nuri Alper, Nizamettin Göçmen, Davut Aksu, Kemal Gülbaz, Osman Artıkaslan, Nurettin Koçer, Nevzat Helvacı, Halise Apaydın da Cilavuz Köy Enstitüsü mezunlarındandır.
İkinci Dünya Savaşından sonra Rusların, Kars ve Ardahan’ı istemeleri üzerine dönemin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Kars’a gider. Bu gezi sırasında Cilavuz Köy Enstitüsü’nü de ziyaret eder. Öğrenciler de onun ziyaretine denk gelen tarihte doğum gününü kutlarlar.
Cilavuz Köy Enstitüsü;
- 1937’de Eğitmen Okulu
- 1940’de Cılavuz Köy Enstitüsü
- 1954 Kazım Karabekir İlk öğretmen Okulu
- 1976 Kazım Karabekir Öğretmen Lisesi
- 1990 Kazım Karabekir Anadolu Öğretmen Lisesi
- 2014 Kazım Karabekir Anadolu Lisesi olarak eğitim öğretime devam etmektedir.
Yıldırım KAYA
CHP Ankara Milletvekili
TBMM Milli Eğitim Kültür Gençlik ve Spor Komisyonu Grup Sözcüsü
12 Haziran 2022/Kars Susuz
